Η πρώτη νιότη μιας αριστερής (ΣΥΝ)παράταξης

Γιάννης Μπαλάφας

«20 χρόνια χρειάστηκαν… Το χρονικό του εγχειρήματος του Συνασπισμού»

Αθήνα, εκδόσεις Νήσος, 2012

            Στην εποχή μας η ζωή μας (ιδιωτική και δημόσια) κυλά με τόσο καταιγιστικούς ρυθμούς που συχνά όλοι μας, τρέχοντας για να την προλάβουμε, είναι αδύνατο να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις στο ευρύτερο (εγχώριο και διεθνές) πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο, που κι αυτές «τρέχουν» με εξίσου καταιγιστικό τρόπο, και μάλιστα σε πολύ πιο συμπυκνωμένες χρονικά περιόδους.
Οι ιστορικοί του μέλλοντος είναι σίγουρο ότι θα διαπιστώσουν, μελετώντας τις τελευταίες δεκαετίες, ότι συνέβησαν συνταρακτικές μεταβολές στις ανθρώπινες κοινωνίες, που άλλοτε ίσως να χρειάζονταν αιώνες για να συντελεστούν, μεταβολές που εμείς που τις βιώνουμε ενδέχεται και να μην τις αντιλαμβανόμαστε, προσπαθώντας να παρακολουθήσουμε το δικό μας παρόν.

            Ο χώρος της Αριστεράς δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί από τον ραγδαίο αυτό ρυθμό των μεταβολών, αν συνυπολογίσουμε και το γεγονός ότι είναι ο κατεξοχήν χώρος που μέσα από ιδεολογικές και πολιτικές ζυμώσεις γεννιούνται και δοκιμάζονται ιδέες που λειτουργούν καταλυτικά στην πολιτική δυναμική ενός τόπου, είτε επιχειρώντας να αντιπαρατεθούν στην κυρίαρχη εκάστοτε ιδεολογία, είτε μετατρεπόμενες οι ίδιες σε κυρίαρχη ιδεολογία. Είναι λοιπόν πραγματικά εξαιρετικής σημασίας εγχείρημα ένα βιβλίο να επιχειρεί να καταγράψει το χρονικό των πολύ πρόσφατων εξελίξεων στην Αριστερά, γραμμένο μάλιστα από τον Γιάννη Μπαλάφα, που και ο ίδιος, όντας σημαίνον στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, συμμετέχει ενεργά στην ώσμωση που φέρνει αυτές τις εξελίξεις.

            Γεννημένος στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς, πατρίδας του ριζοσπαστικού κινήματος στον ελληνικό χώρο, ο Γιάννης Μπαλάφας, στο  βιβλίο του «20 χρόνια χρειάστηκαν – Το χρονικό του εγχειρήματος του Συνασπισμού», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Νήσος», επιχειρεί να καταγράψει την πορεία μέσα σε μια εικοσαετία του Συνασπισμού της Αριστεράς. Αφετηρία της αφήγησής του είναι το 1991, χρονιά που μετά την αποχώρηση του ΚΚΕ από τον ενιαίο τότε Συνασπισμό της Αριστεράς οι ανανεωτικές δυνάμεις της Αριστεράς συνεχίζουν, μέσα από τον Συνασπισμό, την προσπάθεια οικοδόμησης ενός προοδευτικού αριστερού κινήματος. Η αφήγηση ολοκληρώνεται με τις εκλογές του Ιουνίου του 2012, στις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση με ποσοστό 26,87%, στιγμή ιστορική για την πορεία της Αριστεράς και των κινημάτων στην Ελλάδα, αλλά και για τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας γενικότερα.

            Είκοσι χρόνια, που ξεκινούν από μια δύσκολη συγκυρία για την Αριστερά. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η πολιτειακή αλλαγή στις πρώην ανατολικές χώρες, η νέα τάξη πραγμάτων που σηματοδοτείται από τον «τηλεοπτικό» πρώτο πόλεμο στο Ιράκ, το 1991, οι πρώτες αναταράξεις στα Βαλκάνια που θα οδηγήσουν στον φοβερό εμφύλιο στη Γιουγκοσλαβία, αλλά και η εσωτερική πολιτική πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται αφενός από τη συμμετοχή της Αριστεράς στην Κυβέρνηση Τζαννετάκη και τις δίκες για το σκανδαλο Κοσκωτά, παράλληλα με τη νεοφιλελεύθερη επέλαση της Κυβέρνησης Μητσοτάκη και τις κοινωνικές αντιδράσεις που είχε προκαλέσει, βρήκαν την Αριστερά με την πλάτη στον τοίχο, και τις ανανεωτικές δυνάμεις της να διαπιστώνουν την ανάγκη να προσδιοριστεί ο ρόλος της με βάση τα νέα δεδομένα. Οι πρώτες εκλογές που γίνονται μετά τα γεγονότα αυτά, το 1993, αφήνουν τον Συνασπισμό εκτός Βουλής, με ποσοστό 2,94%. Στις σελίδες του βιβλίου του Γιάννη Μπαλάφα, που με γραμμική αφήγηση περιγράφει τις εξελίξεις από το 1991 μέχρι σήμερα, βλέπουμε τις (καθόλου «γραμμικές») προσπάθειες της Αριστεράς να ενδυναμώσει τον ρόλο της στο πολιτικό σκηνικό, αλλά και να διευρύνει την παρέμβασή της τόσο στην κεντρική πολιτική σκηνή, όσο και στους χώρους εκείνους όπου παράγεται πολιτική σκέψη και δράση: στα κοινωνικά κινήματα, στη νεολαία, στο εργατικό και συνδικαλιστικό κίνημα.  

Ο Γιάννης Μπαλάφας δεν γράφει απλά το χρονικό της δράσης ενός κόμματος που προορίζεται για «εσωτερική κατανάλωση», δίκην ημερολογίου, ούτε «αυτοβιογραφείται» μέσα από την «αυτοβιογραφία» του πολιτικού σχηματισμού στον οποίο συμμετέχει και ο ίδιος. Το λέμε αυτό γιατί πολλές φορές έχουν δει το φως της δημοσιότητας πολιτικού περιεχομένου «αυτοβιογραφίες» οι οποίες δεν στοχεύουν παρά μόνο στην υστεροφημία του συγγραφέα τους. Αντίθετα με αυτό που έχουμε συνηθίσει, ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού, χωρίς να αποστασιοποιείται από την ιδιότητά του ως ενεργού στελέχους του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε πλέκει το εγκώμιο του Συνασπισμού, ούτε επιδιώκει μια «αποστειρωμένη» από την προσωπική του ματιά σύνθεση ενός απλού «χρονολογίου» του Συνασπισμού.  Διαβάζοντας το βιβλίο περνούν μπροστά από τα μάτια μας στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της Αριστεράς, αλλά ταυτόχρονα και στιγμές της πολιτικής ιστορίας αυτού του τόπου, νωπές ακόμα και στη δική μας μνήμη. Ωστόσο, το προσωπικό βλέμμα του συγγραφέα είναι ψύχραιμο και διεισδυτικό – δεν είναι μια απλή παράθεση προσώπων, χρονολογιών, και γεγονότων, είναι ένα «καρδιογράφημα» του εγχειρήματος του Συνασπισμού. Δεν είναι ούτε η καταγραφή της προσωπικής πορείας του συγγραφέα μέσα στο Συνασπισμό, κι αυτό ίσως είναι η μεγάλη επιτυχία του βιβλίου. Ο Γιάννης Μπαλάφας περιγράφει τα γεγονότα όχι ως πρωταγωνιστής, αλλά ως συμμετέχων στις εξελίξεις, ως μέλος μιας συλλογικής δράσης. Αυτό επί της ουσίας προσδίδει στο βιβλίο ένα κατεξοχήν «αριστερό» χρώμα. Το χρώμα της συλλογικότητας, της κοινής δράσης, που ασφαλώς έχει τις ευτυχείς αλλά και τις δύσκολες στιγμές, που έχει τις επιτυχίες και τις αποτυχίες, τις συναινέσεις και τις διαφωνίες, όλα όσα χαρακτηρίζουν έναν χώρο πλουραλιστικό, δυναμικό, και ανοιχτό στο καινούριο, έναν χώρο με αντιθέσεις αλλά και συνθέσεις, έναν χώρο αποδεδειγμένα όχι προσωποπαγή αλλά συλλογικό και συνεργατικό, έναν Συνασπισμό δυνάμεων που πορεύτηκε σε ένα ελληνικό και διεθνές περιβάλλον που γνώριζε συνεχώς απίστευτες μεταβολές. Πορεύτηκε μέσα σε ένα πνεύμα «κινητικότητας». Και όταν μιλάμε για κινητικότητα, ασφαλώς δεν εννοούμε αυτή που ευαγγελίζεται η σημερινή κυβέρνηση. Μιλάμε για κινητικότητα ανθρώπων, που ήρθαν, άφησαν το στίγμα τους, άλλοι έμειναν, άλλοι έφυγαν, κινητικότητα πολιτικής σκέψης, κινητικότητα διαλόγου που συχνά οδήγησε σε διαφωνίες και αποχωρήσεις, ωστόσο, πιστεύουμε, κινητικότητα δημιουργική, αυτή που οφείλει να υπάρχει σε κάθε υγιή πολιτικό σχηματισμό που επιτρέπει στις τάσεις του να εκδηλώνουν την αντίληψη, ενδεχομένως και την αντίρρησή τους, ακόμη κι αν αυτό έχει το τίμημά του. Αυτή η κινητικότητα πιστεύουμε ότι οδήγησε τον Συνασπισμό σε δρόμους σύνθεσης και δημιουργικής πρωτοπορίας, έστω κι αν αυτό είχε ως επακόλουθο, αρκετές φορές, η πολυφωνία να παρεξηγείται ως σύγχυση.

Ένα άλλο μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου είναι ότι η ιστορία του Συνασπισμού παρουσιάζεται ενταγμένη μέσα στο εσωτερικό και διεθνές πολιτικό περιβάλλον. Τα επίπεδα της αφήγησης σε αυτό το χρονικό μας επιτρέπουν να δούμε την πορεία του πρώτα πρώτα μέσα στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα, ιδίως μέσα από τις ζυμώσεις, τις συζητήσεις και τον διάλογο που επί δεκαετίες βρίσκεται σε εξέλιξη γύρω από την περίφημη κεντροαριστερά, τη σχέση του Συνασπισμού με τις άλλες δυνάμεις του προοδευτικού χώρου, από όλες τις πλευρές. Έπειτα, μέσα από τη στάση του Συνασπισμού στα κυρίαρχα πολιτικά και εθνικά ζητήματα που ανέκυψαν στην εικοσαετία αυτή. Τη στάση του απέναντι στις επίσης ραγδαίες εξελίξεις της ευρωπαϊκής ενοποίησης, από το Μάαστριχτ του 1992 έως την με χιλιάδες προβλήματα και δυσλειτουργίες Ευρώπη του εναίου νομίσματος, αλλά και του τεράστιου δημοκρατικού ελλείμματος και των μεγάλων ανισοτήτων. Τη δράση του απέναντι στις κυρίαρχες πολιτικές επιλογές των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ που εναλλάχθηκαν στην εξουσία. Αλλά και τα μεγάλα διεθνή προβλήματα, τους πολέμους, τη μεγάλη διεθνή οικονομική κρίση. Ο Μπαλάφας μας μεταφέρει όλο το κλίμα της εικοσαετίας σε όλα αυτά τα επίπεδα, πράγμα που ασφαλώς δεν είναι εύκολο, είναι όμως αναγκαίο για να κατανοήσει κανείς το ρόλο της Αριστεράς μέσα στο σύνολο της εγχώριας, ευρωπαϊκής και διεθνούς πραγματικότητας. Έτσι το βιβλίο «βλέπει» και τη σύγχρονή μας ιστορία, λίγο μετά από τη στιγμή που γράφεται, χωρίς το «μανδύα» μιας επικαιρικής, φωτογραφικής αποτύπωσης, αλλά ως πλαίσιο της δράσης ενός πολιτικού σχηματισμού.

Ασφαλώς το βιβλίο αυτό του Γιάννη Μπαλάφα είναι μια συμβολή στη μελέτη της σύγχρονης πολιτικής μας ιστορίας και στο μέλλον θα αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για όσους επιχειρήσουν να εξιστορήσουν την πολιτική μας πραγματικότητα. Η αφήγηση του βιβλίου ολοκληρώνεται σε μια κορύφωση της πολιτικής παρουσίας της παράταξης, τις εκλογές όπως είδαμε, του Ιούνη του 2012. Αν και ο Συνασπισμός μετεξελίχθηκε στον ΣΥΡΙΖΑ, είναι βέβαιο πως η ιστορία της Αριστεράς δεν τελειώνει εδώ. Το βέβαιο είναι πως εισέρχεται σε μια καινούρια φάση. Και βρίσκεται, ως αξιωματική αντιπολίτευση πλέον, ενώπιον ενός σημαντικού και καθοριστικού «στοιχήματος». Είκοσι χρόνια μετά το 2,94 % των εκλογών του 1993, ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται μπροστά στο ενδεχόμενο να αναλάβει, είτε μόνος, είτε σε συνεργασία με τις προοδευτικές δυνάμεις του τόπου, την ευθύνη της διακυβέρνησης της χώρας, σε συνθήκες εξαιρετικά δυσχερείς. Είναι μεγάλη ευθύνη της Αριστεράς αυτή τη στιγμή, με στρατηγικές επιλογές να απεγκλωβίσει τη χώρα από τον ατέρμονα βρόγχο των μνημονίων και της λιτότητας. Και ίσως, σ’ αυτή την πιο κρίσιμη στιγμή είναι σημαντικό να θυμηθεί πώς έφτασε ως εδώ. Με ποιες ζυμώσεις, με ποια ερωτήματα, με ποιες απαντήσεις, με ποιες συνθέσεις, με ποιες αντιθέσεις. Από αυτή τη σκοπιά, το βιβλίο του Γιάννη Μπαλάφα δεν είναι απλά ένα χρονικό του παρελθόντος. Είναι ένα εργαλείο μνήμης και γνώσης που μπορεί να συμβάλει στις νέες συνθέσεις, στα νέα ερωτήματα, και κυρίως, στις επιτακτικές για το μέλλον του τόπου, νέες απαντήσεις.

Δύο χρόνια και κάτι μετά τη συγγραφή του κειμένου αυτού, ο ΣΥΡΙΖΑ μετά τις εκλογές της 25-1-2015 βρέθηκε στην κυβέρνηση, σε συνεργασία με τους Ανεξάρτητους Έλληνες. Η πορεία αυτής της Κυβέρνησης είναι δύσκολη ενόψει της υπογραφής μιας νέας συμφωνίας-μνημονίου που θα περιέχει εκ των πραγμάτων μέτρα λιτότητας. Η πρώτη κυβέρνηση της Αριστεράς προσπαθεί να κρατήσει ζωντανές τις ελπίδες των Ελλήνων, παρά τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις και τη δύσκολη συγκυρία. Θα κριθεί όχι από τις καλές της προθέσεις, αλλά από τα επιτεύγματα, τα αποτελέσματα της διακυβέρνησής της.