Πηγή εικόνας: https://t1na.deviantart.com/art/Fairy-tale-542430962

Ανακοίνωση στο Συνέδριο "ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ-ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ" (Αργοστόλι 2005, Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών) δημοσιευμένη στα Πρακτικά του Συνεδρίου

Εισαγωγή: Το αρχειακό υλικό του Δημ. Σωτ. Λουκάτου που βρίσκεται στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη.

Ένα μέρος από το πλούσιο αρχείο του Καθηγητή της Λαογραφίας Δημητρίου Λουκάτου (1908-2003) δωρήθηκε ευγενώς από την οικογένειά του και μεταφέρθηκε τον χειμώνα του 2004-2005 στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη Αργοστολίου με επιμέλεια του αδελφού του Χαράλαμπου Σωτ. Λουκάτου και του Καθηγητή Πανεπιστημίου και μέλους του Κοργιαλενείου Διοικητικού Συμβουλίου κ. Γεωργίου Ν. Μοσχόπουλου.

Το αρχείο αυτό, αποτελούμενο από έντυπο (βιβλία και περιοδικά) και αρχειακό υλικό ήρθε να προστεθεί στις πάμπολλες δωρεές βιβλίων και αρχειακού υλικού τις οποίες είχε πραγματοποιήσει ο Λουκάτος προς τη Βιβλιοθήκη κατά τη διάρκεια του βίου του ή είχε μεσολαβήσει για την πραγματοποίησή τους, αποτίοντας έναν μικρό φόρο τιμής στον χώρο των πρώτων πνευματικών του ανησυχιών, όπως ο ίδιος συχνά ανέφερε στις αφιερώσεις του[1].

Από την πρόσκτηση του αρχείου και μέχρι σήμερα, έχει γίνει μια πρόδρομη καταγραφή και ταξινόμησή του από την βιβλιοθηκονόμο κ. Μαρία Λυκούδη, και έχει τοποθετηθεί στο νεοσυσταθέν Τμήμα Αρχείων και Παλαιτύπων της Βιβλιοθήκης.

Ειδικότερα, το έντυπο υλικό έχει ενταχθεί στις οικείες συλλογές της Βιβλιοθήκης (Επτανησιακή, Γενική, Συλλογή Περιοδικών), ενώ το αμιγώς αρχειακό υλικό (αποτελούμενο κυρίως από χειρόγραφα) έχει τοποθετηθεί σε 36 φακέλους, το περιεχόμενο των οποίων έχει συνοπτικά ως εξής:

Φάκελοι 1-2: Σημειώσεις παροιμιών-παραδόσεων.
Φάκελος 3: Παροιμίες.
Φάκελος 4: Λαϊκός πολιτισμός (ήθη, έθιμα, εθνογλωσσολογικά).
Φάκελος 5. Παροιμιακές φράσεις από εκκλησιαστικά κείμενα και τη Βίβλο.
Φάκελος 6: Τετράδια λαογραφικών σημειώσεων, ημερολόγια, ένα δράμα.
Φάκελος 7: Συλλογές παραμυθιών.
Φάκελος 8: Λαϊκή παράδοση (παραμύθια, αινίγματα, ήθη και έθιμα) Κεφαλονιάς – αντιγραφές κειμένων σχετικών με την Ιστορία της Κεφαλονιάς.
Φάκελος 9: Έγγραφα που αφορούν αποστολή του Λουκάτου στην Κεφαλονιά για συγκέντρωση λαογραφικού υλικού.
Φάκελος 10: Λαογραφική έρευνα μαθητών του χωριού Μεσοβούνια για την περιοχή της Ερίσου Κεφαλονιάς.
Φάκελος 11: Λαογραφικές και γλωσσολογικές σημειώσεις από τα Άπαντα του Λασκαράτου.
Φάκελος 12: Αλληλογραφία (με τους Archer Taylor, Λιλίκα Νάκου, Δ. Γεωργακά).
Φάκελος 13: Αλληλογραφία ετών 1938-1980.
Φάκελος 14: Λαογραφικές ραδιοφωνικές ομιλίες (1946-1956).
Φάκελος 15: Υπομνήματα και εκθέσεις υποψηφίων Καθηγητών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Φάκελος 16: Υπηρεσιακά πανεπιστημιακά έγγραφα.
Φάκελος 17: Σημειώσεις παραδόσεων του μαθήματος Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Φάκελος 18. Βαθμολογημένα γραπτά φοιτητών στο μάθημα της Λαογραφίας.
Φάκελος 19: Δημοτικά τραγούδια Ελλάδος συλλεγέντα από φοιτητές του Δημ. Λουκάτου.
Φάκελοι 20-23: Λαογραφικές εργασίες φοιτητών κατά το Πανεπιστημιακό Έτος 1968/69.
Φάκελος 24: Συμμετοχές σε λαογραφικά - εθνογλωσσολογικά συνέδρια.
Φάκελος 25: Φωτογραφίες[2].
Φάκελος 26: Προσκλήσεις, δελτάρια, κάρτες.
Φάκελος 27: Προσωπικά του έγγραφα (σπουδές, στρατολογικά κλπ.).
Φάκελος 28: Σωτήριος Δημ. Λουκάτος.
Φάκελος 29: Αποδέκτες του βιβλίου «Ανθολόγιον Κεφαλληνιακής Εκκλησιαστικής Μουσικής»
Φάκελος 30: Λαογραφικές σημειώσεις επτανησιακού (κερκυραϊκού) ενδιαφέροντος.
Φάκελος 31: Καραγκιόζης και κουκλοθέατρο.
Φάκελος 32: Λαογραφικές αποστολές (Θεσσαλία – Γαλλία).
Φάκελος 33: Κατάλοιπα Μιχαήλ Ραζή - Μαράτου[3].
Φάκελος 34: Προγράμματα (θεατρικών κ.ά. εκδηλώσεων, αφίσες, διαφημιστικό υλικό και υλικό προβολής για τη λαϊκή τέχνη).
Φάκελος 35: Στοιχεία για λαογραφικά Μουσεία
Φάκελοι 36-37: Αποκόμματα εφημερίδων.

Το «παραμυθιακό υλικό»

Αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης αποτελεί το υλικό του φακέλλου 7 (Συλλογές παραμυθιών) και μέρους του φακέλλου 8 του εν λόγω αρχείου (Λαϊκή παράδοση, παραμύθια, αινίγματα, ήθη και έθιμα της Κεφαλονιάς), το οποίο θα μπορούσε να ενταχθεί σε μια συνολικότερη ενότητα του ερευνητικού έργου του Λουκάτου που αφορά στο παραμύθι ως είδος της φιλολογικής Λαογραφίας, ενότητα που συγκριτικά θεωρούμε ως λιγότερο προβεβλημένη από το σύνολο του λαογραφικού του έργου.

Το υλικό που παρουσιάζεται στην παρούσα ανακοίνωση περιγράφεται στο Παράρτημα 1 της παρούσας ανακοίνωσης σύμφωνα με το Γενικό Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής.

Το μικρό αυτό corpus αρχειακού υλικού, είναι ασφαλώς παραπληρωματικό προς την συγκροτημένη και ταξινομημένη συλλογή κεφαλονίτικων παραμυθιών του Δημητρίου Σωτ. Λουκάτου που βρίσκεται στα Γ.Α.Κ.–Αρχεία Νομού Κεφαλληνίας, και της οποίας ο κατάλογος έχει δημοσιευθεί το 1997 από τον καθηγητή κ. Γεώργιο Ν. Μοσχόπουλο[4]. Στην συλλογή αυτή περιλαμβάνονται, ανάμεσα στα άλλα, συνολικά 166 παραμύθια (και παραλλαγές παραμυθιών), τα οποία συλλέχθηκαν από μαθητές των σχολείων της Κεφαλονιάς μετά τους σεισμούς του 1953, στα πλαίσια σχετικής αποστολής που είχε αναλάβει ο Λουκάτος. Το υλικό που συναντήσαμε στα αρχειακά κατάλοιπα και θα περιγράψουμε σήμερα ασφαλώς δεν έχει τόσο κεφαλαιώδη σημασία όσο η παραπάνω συλλογή, αλλά πιστεύουμε ότι σε κάθε περίπτωση αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τους ερευνητές της Λαογραφίας.

Όσον αφορά το ίδιο το υλικό, επιλέξαμε την παρουσίαση του μέρους που αφορά στα παραμύθια καθαυτά (παραλείποντας έτσι ένα σημαντικό μέρος του υλικού που αφορά την Κεφαλονιά και περιλαμβάνει, εκτος από τα παραμύθια, και επιπλέον υλικό, έντυπο και χειρόγραφο, που αφορά: κεφαλληνιακές παραδόσεις, μύθους, λαϊκούς στίχους, λαογραφικά σημειώματα Κεφαλονιάς (έθιμα, λαϊκή ιατρική κλπ.), ανέκδοτα και αινίγματα της Κεφαλονιάς, σημειώσεις σχετικά με την κεφαλληνιακή ενδυμασία, αλληλογραφία, βιβλιογραφικές σημειώσεις, και φωτοτυπίες από έντυπα.

Ειδικότερα, ταξινομώντας το «παραμυθιακό υλικό» έχουμε στη διάθεσή μας δύο βασικές κατηγορίες, οι οποίες, όπως θα δούμε, συγκοινωνούν μεταξύ τους:

2.1 Κείμενα παραμυθιών, τα οποία επιμέρους γεωγραφικά μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε σε επτανησιακά (κεφαλληνιακά) και «μη επτανησιακά» παραμύθια και

2.2 Θεωρία του παραμυθιού.

2.1 Κείμενα παραμυθιών.

Διατηρούμε μία ιδιαίτερη υποκατηγορία «Επτανησιακά παραμύθια», λαμβάνοντας υπόψη το αντικείμενο του συνεδρίου (Λαογραφία – Εθνογραφία στα Επτάνησα) αλλά και το γεγονός ότι ο Λουκάτος είχε δείξει ενδιαφέρον για τη σταδιακή δημοσίευση των κεφαλονίτικων παραμυθιών.

2.1.1 Επτανησιακά – κεφαλονίτικα παραμύθια

Τα κεφαλονίτικα παραμύθια, παραλλαγές των οποίων εντοπίζουμε στο «καθαρά παραμυθιακά» αρχειακό υλικό είναι τα ακόλουθα:

Ι. Το παραμύθι της έξυπνης χωριατοπούλας. Εδώ συναντούμε τρεις εκδοχές οι οποίες δημοσιεύτηκαν από τον Δημήτριο Λουκάτο στη μελέτη του «Το παραμύθι της έξυπνης χωριατοπούλας και οι κεφαλληνιακές παραλλαγές του από το 1879» στο περιοδικό «Κεφαλληνιακά Χρονικά»[5].

ΙΙ. Το παραμύθι του χαμένου παιδιού. Συναντάμε τέσσερις παραλλαγές αυτού του παραμυθιού[6], όχι όλες αυτόγραφες, που εμφανίζουν από αρκετές έως τεράστιες διαφορές μεταξύ τους. Το βασικό μοτίβο του παραμυθιού είναι η ιστορία ενός παιδιού (του Νικόλα ή Μανώλη) που πουλιέται για να πληρωθούν χρέη της οικογένειας, ερωτεύεται μια αρχοντοπούλα, την οποία ο βασιλιάς θέλει να παντρέψει με άλλον, ξενιτεύεται και με την παρέμβαση ενός γέρου (που σε δύο παραλλαγές αποκαλύπτεται στο τέλος ως ο Άγιος Νικόλας) σώζεται από πνιγμό και τελικά αποκτά την αγαπημένη του βασιλοπούλα. Ο Λουκάτος σημειώνει ότι πρόκειται για ένα «περίεργο παραμύθι» – και είναι όντως το πιο ενδιαφέρον απ’ όσα υπάρχουν στο αρχείο αυτό, γι’ αυτό και επιλέξαμε τη δημοσίευση των κεφαλληνιακών του παραλλαγών στο Παράρτημα 2.

ΙΙΙ. Το παραμύθι της Σταχτοπούτας ή Σταχτιαρούς. Πρόκειται για ένα από τα παραμύθια που ο Λουκάτος έχει μελετήσει περισσότερο, σε επίπεδο τόσο φιλολογικής όσο και συγκριτικής Λαογραφίας, αρχής γενομένης από τη μελέτη του που δημοσιεύθηκε στον Παρνασσό, με την επανέκδοσή του το 1959[7], και με κομβικό σημείο τη μελέτη του για τις κεφαλληνιακές παραλλαγές του παραμυθιού της Σταχτοπούτας, με την οποία εγκαινίασε το 1977[8] τη δημοσίευση του αρχείου των κεφαλληνιακών παραμυθιών που είχαν συλλεγεί, όπως προείπαμε, κατά την περίοδο των σεισμών του 1953. Η σειρά αυτή από δημοσιεύσεις ήταν βραχύβια, καθώς μόνο η «Σταχτοπούτα» και η «έξυπνη χωριατοπούλα» δημοσιεύθηκαν. Η Σταχτοπούτα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, απασχολεί τον Λουκάτο και σε επίπεδο «θεωρίας του παραμυθιού», ενώ στη συλλογή των παραμυθιών που φυλάσσεται στα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κεφαλληνίας περιλαμβάνονται δώδεκα κεφαλληνιακές παραλλαγές του παραμυθιού (Σταχτού, Σταχτιαρού, Σταχτοπούτα, Σταχτομάρω)[9]. Στο αρχείο για το οποίο κάνουμε λόγο σήμερα έχουμε δύο παραλλαγές από τη Βόρεια Κεφαλονιά (μία από την Πύλαρο και μία από τα Δεφαρανάτα της Ερίσου)[10]. Η δεύτερη έχει δημοσιευθεί στα «Κεφαλληνιακά Χρονικά»[11], ενώ την πρώτη ο Λουκάτος είχε επιλέξει να μην τη δημοσιεύσει. Στο συμπληρωματικό υλικό των παραμυθιών θα βρούμε και μία έμμετρη μορφή της Σταχτιαρούς, που, όπως ο ίδιος ο Λουκάτος αναφέρει, είχε δημοσιευθεί στο Αττικόν Ημερολόγιον του Ασώπιου το 1879, και διδασκόταν στα σχολεία της Πυλάρου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εν λόγω παραλλαγές δεν συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των ΓΑΚ.

IV. Το παραμύθι της Γενοβέφας. Μία παραλλαγή του εν λόγω παραμυθιού από την Κεφαλονιά[12], προερχόμενη όμως από κωνσταντινουπολίτισσα πρόσφυγα μετά το 1922. Η εκδοχή που συναντάμε εδώ είναι σε πολλά σημεία έμμετρη και ομοιοκατάληκτη.

V. «Η αυγή θε να το δείξει τίνος μάνα θε να λείψει». Μύθος για τη νύφη που σχεδίασε το φόνο της πεθεράς της, για να πεθάνει τελικά η δική της μάνα.

2.1.2 Μη επτανησιακά παραμύθια

I. Σταχτοπούτα. Συναντάμε το παραμύθι σε παραλλαγές από όλη την Ελλάδα, την Κύπρο και το εξωτερικό (Γερμανία, Γαλλία)[13]. Κάποιες από τις παραλλαγές αυτές έχουν αξιοποιηθεί από τον Λουκάτο στο άρθρο του για την Σταχτοπούτα στον Παρνασσό[14].

II. Γενοβέφα. Eκτός από την κεφαλληνιακή παραλλαγή συναντάμε και άλλες τρεις παραλλαγές, μία έντυπη έκδοση της ιστορίας της Γενοβέφας σε μορφή λαϊκού αναγνώσματος και πολύ υποστηρικτικό υλικό (αποκόμματα από δημοσιεύματα, σημειώσεις και βοηθητική βιβλιογραφία[15]).

ΙΙΙ. Πέντε παραμύθια σε παραλλαγές συγκεντρωμένα από δεκατέσσερις διαφορετικές φοιτήτριες του Λουκάτου[16]:

· Ο παπουτσωμένος γάτος

· Η κουτσωνούρα αλεπού

· Η πεντάμορφη και το τέρας

· Η μαγεμένη λίμνη ή το πριγκιπόπουλο και η βατραχίνα

· Οι τρεις κόρες που νυχτέρευαν.

ΙV. Επίσης στον «κεφαλληνιακό φάκελο» βρίσκουμε μια παραλλαγή της Ιστορίας των τριών μπαούλων, από ασήμι, σίδερο και χρυσάφι που συναντούμε και στον «Έμπορο της Βενετιάς» του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, μαζί με δύο επιστολές του καθηγητή Κωνσταντίνου προς τον Λουκάτο σχετικά με το θέμα[17].

Παραμυθιακό υλικό συναντάμε και σε άλλους φακέλους, όπου έχουν συγκεντρωθεί εργασίες φοιτητών του Λουκάτου στο μάθημα της Λαογραφίας. Από το υλικό αυτό[18], που βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της ταξινόμησης, εντοπίσαμε τις ακόλουθες περιπτώσεις:

Ι. Εβδομήντα πέντε παραμύθια από τα Γρεβενά (1968-1969, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων): Τα παραμύθια αυτά συλλέχθηκαν από μαθητές του δημοτικού σχολείου του χωριού Δήμητρα στα νοτιοανατολικά του Νομού Γρεβενών με συντονιστή τον φοιτητή του Λουκάτου στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και δάσκαλο Αθανάσιο Γκότοβο. Τα παραμύθια έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς στο χωριό αυτό είχαν εγκατασταθεί προσφυγικές οικογένειες. Στο φάκελο υπάρχουν και άλλες λαογραφικού περιεχομένου εργασίες φοιτητών του Λουκάτου.

ΙΙ. Η πεντάμορφη Αγγελοστάνη.

2.1.3 Παιδαγωγική αξιοποίηση του παραμυθιακού υλικού

Πιστεύουμε ότι η σημασία όλου αυτού του υλικού είναι ιδιαίτερη, καθώς, σε συνδυασμό με την συλλογή των τοπικών παραμυθιών που φυλάσσεται στα ΓΑΚ – Αρχεία Νομού Κεφαλληνίας, η έκδοση των οποίων, όπως μας πληροφορεί ο αρχειακός κατάλογος, είχε αρχίσει να προγραμματίζεται, αποτελούν ένα σημαντικό corpus λαογραφικού υλικού που μπορεί να αξιοποιηθεί και πέρα από τα στενά πλαίσια της φιλολογικής Λαογραφίας, και ιδιαίτερα στην εκπαίδευση.

Όλο αυτό το αρχειακό υλικό των παραμυθιών, η ανάγνωση του οποίου μας συγκίνησε ιδιαίτερα, μπορεί να αποτελέσει τη βάση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τόσο στις σχολικές αίθουσες, όσο και στα Μουσεία μας. Στο Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο σχεδιάζουμε την υλοποίηση ενός τέτοιου εκπαιδευτικού προγράμματος για την προσχολική και την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Γιατί η επαφή των παιδιών με το παραμύθι δεν αρκεί να περιορίζεται στην ανάγνωση. Το παραμύθι ουσιαστικά δεν διαβάζεται. Το παραμύθι το λέμε και το ακούμε. Η βιωματική εμπειρία της γιαγιάς που αφηγείται παραστατικά (υποδύεται δηλαδή το ρόλο του αφηγητή, του άγγελου στο παραμυθιακό σύμπαν) πρέπει να αξιοποιηθεί, για να γνωρίσουν τα παιδιά τον πλούτο της λαϊκής μας παράδοσης που σήμερα μαθαίνουν προσαρμοσμένο και διασκευασμένο από την παιδική λογοτεχνία. Κρίνοντας από τις πωλήσεις της παιδικής λογοτεχνίας στις μέρες μας, αλλά και από την κίνηση του παιδικού βιβλίου στις σχολικές και λαϊκές βιβλιοθήκες, μπορούμε να κατανοήσουμε πόσο σημαντική θα μπορούσε να αποβεί για τη συλλογική μας αυτογνωσία μια τέτοια προσπάθεια. Τα Λαογραφικά Μουσεία αποτελούν ιδανικό χώρο – καθώς η βιωματική εμπειρία της αφήγησης από νέους παραμυθάδες ή ακόμη και γιαγιάδες και παππούδες από τα ΚΑΠΗ, μπορεί να ενισχυθεί με υλικό του Μουσείου – αντικείμενα και φωτογραφίες, να γίνει πιο ρεαλιστική, πιο «δρώντων» και λιγότερο «δι’ απαγγελίας».

2.2 Θεωρία του παραμυθιού.

Το δεύτερο σημαντικό μέρος από το σχετικό με τα παραμύθια αρχειακό υλικό του Δ. Λουκάτου που φυλάσσεται στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη, το «θεωρητικό μέρος» αυτής της συλλογής, αποτελεί, στα μάτια τα δικά μου τουλάχιστον, έναν μικρό θησαυρό[19]. Πρόκειται για δύο αυτόγραφες σειρές μαθημάτων που παρέδωσε ο Δημήτριος Λουκάτος στον Πολιτιστικό Όμιλο «Αθήναιον»[20], ένα πρωτοποριακό για την εποχή του εγχείρημα. Οι σειρές αυτές, αποτελούμενες από δέκα μαθήματα έκαστη, διδάχτηκαν σε διαφορετικά εξάμηνα (η μία, μάλλον η προγενέστερη, στο δεύτερο εξάμηνο της περιόδου 1958-1959)[21]. Η επιμονή του Δημ. Λουκάτου στη λεπτομέρεια καταφαίνεται από το γεγονός ότι οι δύο σειρές παραδόσεων διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους ως προς τη δόμηση και την ανάπτυξη της ύλης. Μπορούμε ωστόσο και στις δύο αυτές «παραλλαγές» μαθημάτων να διακρίνουμε έναν βασικό κορμό, που αποτελείται από τρεις βασικούς άξονες:

1. Ο Λουκάτος εξετάζει το παραμύθι μέσα στο λαϊκό πολιτισμό και το διακρίνει από τα υπόλοιπα είδη της φιλολογικής Λαογραφίας,

2. Στη συνέχεια, επικεντρώνεται στη δομή του παραμυθιού και το νεοελληνικό παραμύθι

3. Αξιοποιεί για την κατανόηση της θεωρίας τη μέθοδο του παραδείγματος κυρίως στην πρώτη σειρά των παραδόσεών του, χρησιμοποιώντας, το, καθώς φαίνεται αγαπημένο του, παραμύθι της Σταχτοπούτας (σε δύο μαθήματα) και το παραμύθι των τριών κοριτσιών που νυκτερεύουν (σε άλλα δύο μαθήματα).

Στη δεύτερη σειρά μαθημάτων υπάρχει συνημμένο ένα τετράδιο με παραμύθια, όχι αυτόγραφο του Λουκάτου, ενώ δεν λείπει και εδώ πλήθος σημειώσεων και παραπομπών σε παραδείγματα.

Αυτή που χαρακτηρίζουμε ως δεύτερη σειρά παραδόσεων του Λουκάτου φαίνεται πιο επεξεργασμένη. Ο ίδιος δίνει τίτλους στα μαθήματα, ενώ και στις δύο σειρές υπάρχει σε κάθε μάθημα αρκετά αναλυτική αναδρομή και σύνδεση με τα προηγούμενα μαθήματα[22].

Ας δούμε χαρακτηριστικά τις ενότητες των δύο σειρών μαθημάτων:

Σειρά 1^η:

· Μάθημα 1: Γενική εισαγωγή στο παραμύθι.

· Μάθημα 2: Τα ελληνικά παραμύθια.

· Μάθημα 3: Βασικά μέρη του παραμυθιού.

· Μαθήματα 4 και 5: Σταχτοπούτα – συγκριτική εξέταση.

· Μαθήματα 6 και 7: Τα τρία κορίτσια που νυκτερεύουν.

· Μάθημα 8: Αινιγματικά παραμύθια.

· Μάθημα 9: [Δεν βρέθηκε στο αρχείο]

· Μάθημα 10: Κλιμακωτά παραμύθια.

Σειρά 2^η:

Μάθημα 1: Γενικά για το παραμύθι. Ορισμός, φύση και κόσμος του παραμυθιού. Η θέση του στη Λαογραφία. Ομοιότητες και διαφορές από το μύθο και την παράδοση.
Μάθημα 2: Θεωρίες για τη γένεση και τη διάδοση του παραμυθιού. Ιστορία του (από τους αρχαίους ως τους νεότερους χρόνους)
Μάθημα 3: Μελέτη του παραμυθιού. Οι πρώτες συλλογές στην Ευρώπη. Κατηγορίες του παραμυθιού και συστήματα για την κατάταξή τους.
Μάθημα 4: Συστατικά του παραμυθιού. Τα μοτίβα και οι ενότητες.
Μάθημα 5: Οι ήρωες των παραμυθιών. Τόποι, πρόσωπα και δράση. Θέματα που επικρατούν.
Μάθημα 6: Το νεοελληνικό παραμύθι. Εξέλιξή του από τα πρώτα χρόνια της ελληνικής λογοτεχνίας ως σήμερα, επιδράσεις που δέχτηκε στη διαμόρφωσή του, λαογραφική περισυλλογή του και βιβλιογραφία του.
Μάθημα 7: Η σημερινή ζωή του παραμυθιού. Παραμύθια «καλά», «μυθιακά», και «αστεία». Παραμυθάδες. Η κοινωνική τους παρουσία. Το ακροατήριο. Παραμύθι και παιδιά.
Μάθημα 8: Η γλώσσα του ελληνικού και ξένου παραμυθιού. Η τυπική φρασεολογία του.
Μάθημα 9: Το παραμύθι σαν λογοτεχνικό είδος. Ύφος, πορεία και τεχνική. Ομοιότητες και διαφορές του από το μυθιστόρημα.
Μάθημα 10. Το παραμύθι στην τέχνη. Η εικονογράφηση των παραμυθιών.

Πέρα από το δεδομένο ενδιαφέρον του σώματος αυτού των μαθημάτων για τη θεωρητική Λαογραφία, ας μού επιτραπεί να δω τα κείμενα σαν παρτιτούρες διδασκαλίας, σαν κείμενα πρόζας που ο δάσκαλος εκφωνεί απέναντι στο κοινό του – τους διδασκόμενους στο «ανοιχτό πανεπιστήμιο» της εποχής του. Είναι χαρακτηριστικές οι σημειώσεις στίξεως και επιτονισμού που υπάρχουν (φυσικά, με άλλο χρώμα, πάνω στα χειρόγραφα), αλλά και τη γενικότερο «βάσανο» του κειμένου, ακόμη και στην πιο επεξεργασμένη εκδοχή του, που προκύπτει από διαγραφές, προσθήκες, ποικίλα παραθέματα και παραπομπές. Δεν αξιώθηκα να ακούσω ποτέ τον Δημήτριο Λουκάτο ως ομιλητή – μπορώ όμως να φανταστώ από αυτές του τις «σκηνικές οδηγίες», το ενδιαφέρον που είχε ως ομιλητής και ως δάσκαλος να περάσει το κείμενό του «απέναντι», και συνακόλουθα τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετώπιζε το διδακτικό του ρόλο. Ο δάσκαλος, όπως και ο παραμυθάς, είναι περφόρμερ. Κάθε παύση του, κάθε αναπνοή του, κρύβουν μέσα τους έναν ωκεανό από γνώσεις, ή έναν ωκεανό από εξελίξεις, παρασκήνια, αισθήματα.

Με την ίδια σοβαρότητα, αλλά και με την ίδια επιμονή στη στίξη θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε και τα παραμύθια. Γιατί τα παραμύθια είναι κείμενα με μαγική στίξη και μαγικό επιτονισμό – κείμενα που η απόδοσή τους προϋποθέτει μαγικό ρεαλισμό ή ρεαλιστική μαγεία. Στα παραμύθια οι λέξεις λένε ότι όλα μπορούν να συμβούν – τα φοβερά και τα υπέροχα, τα παράξενα και τα πεζά, τα προβλέψιμα και τα απίθανα. Οι λέξεις μιλούν μαγικά γιατί οι ιστορίες προϋποθέτουν μαγεμένες λέξεις. Οι μαγικές κουβέντες, στη μαγική φαντασία των παιδιών, δημιουργούν μαγικές ιστορίες.

Θα ήθελα, τελειώνοντας, να σας εξομολογηθώ την αμηχανία μου, καθώς δεν είμαι ειδικός, όταν προσέγγισα το αρχείο του Δημητρίου Λουκάτου, αμηχανία που διασκεδάστηκε από τη συγκίνηση που προξένησε η επαφή μου με το αρχειακό υλικό, που θα πρέπει, πέρα από τη δημοσίευση του ανέκδοτου μέρους του, να το μοιραστούμε με εκείνους στους οποίους αφορά: Εκείνους που μπορούν να το καταλάβουν και να το λατρέψουν όσο κανένας άλλος: Τα παιδιά, που είναι φτωχά σε γνώσεις και εμπειρίες, όπως φτωχοί είναι συνήθως και οι καλοί των παραμυθιών, αλλά πλούσια σε φαντασία. Ακούστε τι λέει για το τέλος ο ίδιος ο Δημήτριος Λουκάτος, σε μία από τις παραδόσεις του:

Μ’ ένα μαγικό αντικείμενο στο χέρι (δαχτυλίδι ή χτένι ή ραβδί), βουνά μετατοπίζονται, θάλασσες ανοίγονται και χωρίζουν τους φίλους από τους εχθρούς. Πάνω σ’ ένα χαλί ταξιδεύουν άνθρωποι κυνηγημένοι, φτωχά κορίτσια γίνονται βασίλισσες, βασιλόπουλα γίνονται ζητιάνοι, μαρμαρωμένες πολιτείες ζωντανεύουν, φαγητά έτοιμα παρουσιάζονται σε ερημιές. Θησαυροί βρίσκονται μέσα στα σακκιά των φτωχών, πεθαμένες πεντάμορφες ανασταίνονται. Όλα αυτά γίνονται τόσο εύκολα, όσο πιο αχόρταγα τα λαχταράει η μίζερη κι αδύναμη ύπαρξη του ανθρώπου [...].

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1

Περιγραφή των υπό εξέταση φακέλων σύμφωνα με το Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής[23].

(Γενικό) [ISAD(G)], 2^nd edition. Ottawa 2000)

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 7
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 7: Συλλογές Παραμυθιών
3.1.3 Χρονολογία	περίπου 1950-1970
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Φάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	5 υποφάκελοι
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Στους 5 υποφακέλους περιλαμβάνονται συλλογές παραμυθιών και μαθήματα περί παραμυθιού του Λουκάτου στον σύλλογο «Αθήναιον»

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 7.1
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 7. Υποφάκελος 1: Σταχτοπούτα
3.1.3 Χρονολογία	περίπου 1950-1970
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Υποφάκελος 7.1
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Περιέχει 21 τεκμήρια, παραλλαγές της Σταχτοπούτας από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, τη Γαλλία και τη Γερμανία.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	7.1.1 Σημειώσεις σχετικά με το παραμύθι της Σταχτοπούτας (1 φ. χειρόγραφο και 1 δακτυλόγραφο). Φωτοτυπία [φ. 1] και ελληνική χειρόγραφη μετάφραση [φ. 2] γερμανικού άρθρου για παιδικά παιχνίδια στην Ελλάδα [από το περιοδικό Das Ausland No 538, 1832 p. 230]. 7.1.2 Χειρόγραφη παραλλαγή της Σταχτοπούτας, ανυπόγραφη, φ. 5. 7.1.3 Παραλλαγή της Σταχτοπούτας από τα Ιωάννινα [χφ., Βασιλική Μπακάλη, 2 φ. 7.1.4 Παραλλαγή της Σταχτοπούτας από την Άρτα [χφ., Μαρία Κ. Παπαϊωάννου, 1 φ.] 7.1.5 «Η Σταχτομάρω». Παραλλαγή της Σταχτοπούτας από τον Άγιο Γεώργιο Τυμφρηστού Φθιώτιδος [χφ., Στέλλα Γκίκα, 2 φ.] 7.1.6 Παραλλαγή της Σταχτοπούτας από την Κύμη [χφ., Μ. Γλυκού, 2 φ.] 7.1.7 «Σταχτομπούτα». Παραλλαγή από την Κηφισιά [χφ., Παναγιώτα Κόνιαρη, 2 φ.] 7.1.8 Η Σταχτοπούτα [σημ. Λουκάτου «γίνεται πρόβατο»]. Παραλλαγή από τις Σέρρες [χφ., Ηλέκτρα Φουφούτη, 2 φ.] 7.1.9 Η Σταχτομπαλιάρου. Παραλλαγή της Σταχτοπούτας από τα Τρίκαλα. [χφ., Φιλομήλα Λέφα, 2 φ.] 7.1.10 Η Σταχτομπούτα. Παραλλαγή από την Κρήτη [χφ., Ευαγγελία Ιερωνυμάκη, 1 φ.] 7.1.11 Η Σταχτοπούτα. Παραλλαγή από την Κύπρο [χφ., Φαίδρα Τονίζη, 2 φ.] 7.1.12 Η Σταχτοπούτα. Λαϊκό Παραμύθι. Παραλλαγή από την Κοζάνη [χφ., Μαρίνα Βέλλιου, 2 φ.]. 7.1.13 Σταχτοπούτα. Παραλλαγή από τον Βόλο [χφ., Καίτη Πατρινού, 2 φ.] 7.1.14. Η Σταχτομπούτα. Παραλλαγή από την Καλαμάτα [χφ., Μαρία Σαρακηνού, 2 φ.] 7.1.15 Η Σταχτομπούτα ή Σταχτομαζώχτρα. Παραλλαγή από την Κόρινθο [χφ., Κ. Πανουτσοπούλου, 3 φ.] 7.1.16 Η Σταχτοπούτα. Παραλλαγή από τις Σέρρες [χφ., Αθηνά Γάρου, 2 φ.] 7.1.17 Η Σταχτομπούτα. Παραλλαγή από την Κορινθία [χφ., Χρύσα Πανταζοπούλου, 2φ.]. 7.1.18 Η Σταχτοπούτα. Παραλλαγή από τα Χανιά [χφ., Μαρίκα Βουκυκλάρη, 2φ.]. Φέρει σημείωση του Δ. Λουκάτου «εδημοσιεύθη». 7.1.19 Η Σταχτομάρω, Παραλλαγή από τη Γλώσσα Σκοπέλου [χφ., Ηλέκτρα Διομή, 3 φ.] 7.1.20. Centrillon ou la petite pantoufle de verre. Χφ. του Δ. Λουκάτου (2 φ.), πιθανώς μετάφραση από τα γαλλικά (Les Contes de Perrault: Histoires et Contes du temps passé, avec des moralités, σσ. 155-165). 7.1.21 Η Σταχτοπούτα – Αδελφών Grimm. [αναγραφή Λουκάτου: Γερμανικό. Μετάφραση κ. Ματέϋ, χφ., 7 φ.].
3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 7.2
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 7. Υποφάκελος 2: Μαθήματα «ΑΘΗΝΑΙΟΝ» 1958- 1959. ΣΕΙΡΑ 1η
3.1.3 Χρονολογία	1959
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Υποφάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Περιέχει 9 τεκμήρια, χειρόγραφα. Πρόκειται για παραδόσεις του Δημ. Λουκάτου στον πολιτιστικό σύλλογο «Αθήναιον» το έτος 1959 σχετικά με το παραμύθι [Βλ. περίληψη των μαθημάτων στο κείμενο της ανακοίνωσης υπό 2.2 [Σειρά 1^η]. Περιλαμβάνονται τα μαθήματα 1-8 και 10. Λείπει το μάθημα 9.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	7.2.1 ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1 [Μάθημα 1^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 46. Φέρει χρονολογία 1959. 7.2.2 ΑΘΗΝΑΙΟΝ Β [Μάθημα 2^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 34. 7.2.3 Γ΄ΑΘΗΝΑΙΟΝ [1958-59] [Μάθημα 3^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 17+1. Φέρει χρονολογία 23.2.1959. 7.2.4. Δ΄ΑΘΗΝΑΙΟΝ [Μάθημα 4^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 19. Φέρει χρονολογία 2.3.1959. 7.2.5. Ε’ ΑΘΗΝΑΙΟΥ (συνέχεια Σταχτοπούτας) [Μάθημα 5^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 16. Φέρει χρονολογία 9.3.1959. 7.2.6 ΑΘΗΝΑΙΟΝ 6 [Μάθημα 6^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 7. Φέρει χρονολογία 23.3.1959. 7.2.7. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 7 [Μάθημα 7^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου με προσθήκη ιδιόγραφων σημειώσεων, καρτελών και αποσπάσματος χειρογράφου γραμμένου από άλλο χέρι. Φ. 9+2+9. 7.2.8 ΑΘΗΝΑΙΟΝ 8 [Μάθημα 8^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, με προσθήκη σημειώσεων και υποστηρικτικού υλικού [ιδιόγραφου]. Φ. 7+8. Φέρει χρονολογία 6.4.1959. 7.2.9 ΑΘΗΝΑΙΟΝ 10 [Μάθημα 10^ο]. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 6. Αναφέρει ότι είναι το «τελευταίο μάθημα της Β’ περιόδου].

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 7.3
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 7. Υποφάκελος 3: Μαθήματα «ΑΘΗΝΑΙΟΝ». ΣΕΙΡΑ 2η
3.1.3 Χρονολογία	περ. 1950-1965
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Υποφάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Περιέχει 11 τεκμήρια, χειρόγραφα. Τα τεκμήρια 7.3.1 έως και 7.3.10 είναι παραδόσεις του Δημ. Λουκάτου στον πολιτιστικό σύλλογο «Αθήναιον» το έτος 1959 σχετικά με το παραμύθι [Βλ. περίληψη των μαθημάτων στο κείμενο της ανακοίνωσης υπό 2.2 [Σειρά 2^η]. Το 7.3.11 είναι χειρόγραφο τετράδιο με παραμύθια γραμμένο από άλλο χέρι.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	7.3.1. ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ-ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1 [Μάθημα 1]: Γενικά για το παραμύθι. Ορισμός, φύση και κόσμος του παραμυθιού. Η θέση του στη Λαογραφία. Ομοιότητες και διαφορές από το μύθο και την παράδοση. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 21. 7.3.2. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 2. [Μάθημα 2]: Θεωρίες για τη γένεση και τη διάδοση του παραμυθιού. Ιστορία του (από τους αρχαίους ως τους νεότερους χρόνους). Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 23 7.3.3. 3 ΑΘΗΝΑΙΟΝ [Μάθημα 3] Μελέτη του παραμυθιού. Οι πρώτες συλλογές στην Ευρώπη. Κατηγορίες του παραμυθιού και συστήματα για την κατάταξή τους. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 16. 7.3.4. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 4 [Μάθημα 4]: Συστατικά του παραμυθιού. Τα μοτίβα και οι ενότητες. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 7 +2 (υποστηρικτικό υλικό). 7.3.5. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 5 [Μάθημα 5]: Οι ήρωες των παραμυθιών. Τόποι, πρόσωπα και δράση. Θέματα που επικρατούν. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 14+1. 7.3.6. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 6 [Μάθημα 6]: Το νεοελληνικό παραμύθι. Εξέλιξή του από τα πρώτα χρόνια της ελληνικής λογοτεχνίας ως σήμερα, επιδράσεις που δέχτηκε στη διαμόρφωσή του, λαογραφική περισυλλογή του και βιβλιογραφία του. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 16. 7.3.7. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 7 [Μάθημα 7]: Η σημερινή ζωή του παραμυθιού. Παραμύθια «καλά», «μυθιακά», και «αστεία». Παραμυθάδες. Η κοινωνική τους παρουσία. Το ακροατήριο. Παραμύθι και παιδιά. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 27. 7.3.8. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 8 [Μάθημα 8]: Η γλώσσα του ελληνικού και ξένου παραμυθιού. Η τυπική φρασεολογία του. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ.9 +2+2. 7.3.9. ΑΘΗΝΑΙΟΝ 9 [Μάθημα 9]: Το παραμύθι σαν λογοτεχνικό είδος. Ύφος, πορεία και τεχνική. Ομοιότητες και διαφορές του από το μυθιστόρημα. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, φ. 12. 7.3.10 ΑΘΗΝΑΙΟΝ 10 [Μάθημα 10]: Το παραμύθι στην τέχνη. Η εικονογράφηση των παραμυθιών. Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου, 6 φ. + 3 φ. υποστηρικτικό υλικό (αυτόγραφη σημείωση, απόκομμα της εφ. Ελευθερία 16-11-1952 όπου περιέχεται «Το μάτι του δράκοντα» του Γ. Καμπύση και πρόγραμμα της ταινίας «Θαύμα στο Μιλάνο» του Βιτόριο ντε Σίκα στον κιν/φο «Αττικόν». 7.3.11. Τετράδιο 20 φύλλων με την αναγραφή Γ. Γιωτίτσας στο εξώφυλλο. Περιλαμβάνει 2 χειρόγραφα παραμύθια, γραμμένα από άνθρωπο με περιορισμένες γραμματικές γνώσεις. Το πρώτο τιτλοφορείται από τον γραφέα «παραμίθι» (sic), το δεύτερο «ηστορία» (sic), το τρίτο «άλο παραμίθι» (sic)[Ο Λουκάτος το τιτλοφορεί «3 συμβουλές»] , και το τέταρτο «άλο παραμίθι» (sic).

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 7.4
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 7. Υποφάκελος 4: ΓΕΝΟΒΕΦΑ
3.1.3 Χρονολογία	περ. 1960-1970
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Υποφάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Περιέχει 7 τεκμήρια, χειρόγραφα, έντυπα και σημειώσεις με παραλλαγές και βιβλιογραφικές σημειώσεις για το παραμύθι της Γενοβέφας.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	7.4.1 Η Γενοβέφα. Παραλλαγή από την Κεφαλονιά [από ηλικιωμένη Κωνσταντινουπολίτισσα πρόσφυγα] [χφ., Γεωργία Κανάκη, φ.3]. Αναγραφές Λουκάτου: Σχολή Διακονισσών Αθηνών και χρονολογία 1963. 7.4.2 Η Γενοβέφα. Παραλλαγή από το χωριό Καταλαγάρι Ηρακλείου Κρήτης [χφ., 2 φ.]. Αναγραφές Λουκάτου: Σχολή Διακονισσών Αθηνών, 1964. 7.4.3. Η Γενοβέφα. Παραλλαγή από την Τραπεζούντα με υπογραφή Κλεοπάτρα Γ. Κολετσίδου. 2 αντίγραφα, πρωτότυπο και αντίγραφο από καρμπόν. Χφ., 4 φ. Φέρει πολλές σημειώσεις του Λουκάτου, μεταξύ των οποίων χρονολογία 1969. 7.4.4. Η Γενοβέφα. Παραλλαγή από την Αμφιλοχία. Πληροφορητής: Χριστόδουλος Τσαβαλιάς. Καταγραφέας: Ανδρέας Στεφόπουλος. Δακτυλόγραφο, φ. 2. Σημείωση Λουκάτου για τη χρονολογία: 1970. 7.4.5. Απόκομμα από την «Μικρασιατική Ηχώ» (Αύγουστος-Οκτώβριος 1963, σ. 2): Άρθρο του Φιλ. Κ. Φάλμπου με τίτλο «Η Γενοβέφα στα Καραμανλίδικα». 7.4.6. Έντυπο: «Η Γενοβέφα ήτοι ο θρίαμβος της αρετής». Διήγημα οικογενειακόν. Λαϊκή Βιβλιοθήκη Μ. Σαλιβέρου. Αθήναι: Βιβλ. Σαλιβέρου, χ.χ. 7.4.7. Σημειώσεις, καρτέλες και βιβλιογραφικά στοιχεία σχετικά με τη «Γενοβέφα». Τεμάχια 29.

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 7.5
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 7. Υποφάκελος 5: ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
3.1.3 Χρονολογία	περ. 1950-1965
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Υποφάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Περιέχει 72 τεκμήρια, χειρόγραφα, με παραλλαγές διαφόρων παραμυθιών. Επιμερίζεται σε 5 υποφακέλους ανάλογα με το περιεχόμενο.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	7.5.1. 14 παραλλαγές του «Παπουτσωμένου Γάτου» και σημειώσεις του Δημ. Λουκάτου. 16 χειρόγραφα. Φέρει τη χρονολογία 1963 με ιδιόγραφη σημείωση του Λουκάτου: 7.5.1.1. «Ο παπουτσωμένος γάτος» [χφ., Σοφία Ασλανίδου, φ. 3] 7.5.1.2. «Ο παπουτσωμένος γάτος» [χφ., Μαρία Γαζή, φ. 2] 7.5.1.3. «Ο παππουτσομένος γάτος». Παραλλαγή από τη Μυτιλήνη [χφ., Μύρνα Ελευθεριάδου, φ. 2]. 7.5.1.4. «Παραμύθι: Ο παπουτσομένος γάτος». Παραλλαγή από την Κέρκυρα. [χφ., Λία Ιωαννίδου, φ. 2]. 7.5.1.5. «Ο παπουτσωμένος γάτος» [χφ., Ρένα Καρκάντζου, φ. 2] 7.5.1.6. «Ο παπουτσωμένος γάτος» [χφ., Παυλίνα Λάσκαρη, φ. 2]. 7.5.1.7. « Ο παπουτσωμένος γάτος» [χφ., Τζανή Λάμπρου, φ. 2]. 7.5.1.8. «Ο παπουτσομένος γάτος» [χφ., Μαράκα, φ. 2]. 7.5.1.9. «Ο παπουτσομένος γάτος» [χφ., Ευαγγελία Μήτσορα, φ. 1]. 7.5.1.10. «Ο παπουτσομένος γάτος» [χφ., Αγνή Μπισογιάννη, φ. 2]. 7.5.1.11. «Ο παπουτσωμένος γάτος», [χφ., Θάλεια Παναγιωτίδου, φ. 1]. 7.5.1.12. «Ο παπουτσωμένος γάτος» [χφ., Μάγδα Ρώιμπα, φ. 2] 7.5.1.13. «Ο παπουτσομένος γάτος». [χφ., Ιωάννα Σπηλιώτου, φ.1] 7.5.1.14. «Ο παπουτσωμένος γάτος» [χφ., Α. Τσεμεντζή, φ. 2] 7.5.1.15. Αυτόγραφες σημειώσεις για το «παραμύθι της 11^ης νύχτας» {Παραλλαγή Straparola – Gian. Francesco Le piacevoli notti – α έκδοση 1550) [χφ., αυτόγραφο, 2 φ.] 7.5.1.16 Αυτόγραφες σημειώσεις του Λουκάτου [χφ., αυτόγραφο, φ. 2] σχετικά με το παραμύθι του Παπουτσωμένου γάτου. 7.5.2. 14 Παραλλαγές της «Κουτσωνούρας Αλεπούς». 14 χειρόγραφα: 7.5.2.1 « Η κουτσωνούρα αλεπού» - «Η αλεπού στο παζάρι» - «Ο κώρακα κ’ η αλεπού» - «Η αλεπού γιατρός». 4 παραμύθια με πρωταγωνίστρια την αλεπού [χφ., Σοφία Ασλανίδου, φ. 2]. 7.5.2.2. « Η αλεπού καλόγρια» - «Η αλεπού και ο κάβουρας» [χφ., Γαζή, φ. 1]. 7.5.2.3. «(Ιστορίες της αλεπούς): Αλεπού & λύκος» - «Αλεπού & λέλεκας» [χφ., Μύρνα Ελευθερ., φ. 2]. 7.5.2.4. « Η αλεπού και ο τράγος» - «Όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνη κρεμμαστάρια». [χφ., Λία Ιωαννίδου, φ. 2]. 7.5.2.5. «Ι. Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε μια αλεπού […] – 2. «Η κυρά Τσαμάρω ήθελε να εκδικηθεί τον κυρ-Νικολό […]» [χφ., Ρένα Καρκάντζου, φ. 3]. 7.5.2.6. «Ι. Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε μια άσκημη αλεπού […] – ΙΙ. Μια φορά κι έναν καιρό ένας σκαντζόχοιρος προχωρούσε βιαστικός […]» [χφ., Παυλίνα Λάζαρη, φ. 1]. 7.5.2.7. «Μύθοι. Η αλεπού και ο τράγος – Η αλεπού και ο κροκόδειλος – Η αλεπού – Η αλεπού και η ακρίδα». [χφ., Φανή Λάμπρου, φ. 2]. 7.5.2.8. «Μύθοι για την αλεπού. Η αλεπού, το λιοντάρι & ο λύκος – Όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια – Η αλεπού καλόγρια» [χφ., Λένα Μαράκα, φ. 2]. 7.5.2.9. «Οι πονηριές της αλεπούς» [χφ., Ευαγγελία Μήτσουρα, φ. 1]. 7.5.2.10 « Η αλεπού κι ο τράγος» [χφ., Αγνή Μπισογιάννη, φ. 1]. 7.5.2.11. «Ιστορίες της αλεπούς – Η αλεπού και ο λύκος» [χφ., Θάλεια Παναγιωτίδου, φ. 3]. 7.5.2.12. «Ιστορίες της αλεπούς. Ο τράγος και η αλεπού» [χφ., Μάγδα Ρώιμπα, φ. 1]. 7.5.2.13. «Η αλεπού δασκάλα». Παραλλαγή από τα Ιωάννινα [χφ., χ.ο., φ. 1]. 7.5.2.14 «Ο λύκος, η αλεπού & το μέλι» [χφ., Άλκηστις Τσεμεντζή, φ. 1]. 7.5.3 15 Παραλλαγές του παραμυθιού της μαγεμένης λίμνης (Το πριγκιπόπουλο και η βατραχίνα). 15 χειρόγραφα. 7.5.3.1 «Το πριγκηπόπουλο και η βατραχίνα (διαγραμμένος τίτλος: Το ζώο σύζηγος [sic])» [χφ., Σοφία Ασλανίδου, φ. 3]. 7.5.3.2 «Το βασιλόπουλο κι η βατραχίνα» [χφ., Μαρία Γαζή, 2 φ.]. 7.5.3.3 «Η μαγεμένη λίμνη» [χφ., Μύρνα Ελευθεριάδου, φ. 2]. 7.5.3.4 «Το πριγκιπόπουλο κι η βατραχίνα» [χφ., Λία Ιωαννίδου, φ. 3]. 7.5.3.5 « Η μαγεμένη λίμνη» [χφ., Ρένα Καρκάντζου, φ. 3]. 7.5.3.6 «Μια φορά κι έναν καιρό σ’ ένα τεράστιο πύργο ζούσε ένα βασιλόπουλο […]» [χφ., Παυλίνα Λάζαρη, φ. 1]. 7.5.3.7 «Η μαγεμένη λίμνη ή Το πριγκηπόπουλο και η βατραχίνα» [χφ., Φανή Λάμπρου, 3 φ.]. 7.5.3.8 «Η μαγεμένη λίμνη» [χφ., Λένα Μαράκα, 26-11-1963, φ. 2]. 7.5.3.9 «Το βατραχάκι της λίμνης» [χφ., Ευαγγελία Μήτσορα, φ. 2]. 7.5.3.10 «Η μαγεμένη λίμνη» [χφ., Αγνή Μπισογιάννη, φ. 4]. 7.5.3.11 «Η μαγεμένη Βασιλοπούλα» [χφ., Θάλεια Παναγιωτίδου, φ. 2]. 7.5.3.12 «Η μαγεμένη βασιλοπούλα» [χφ., Μάγδα Ρώιμπα, φ. 2]. 7.5.3.13 «Μια φορά και ένα καιρό σε μια μακρυνή πόλι ζούσε ένας βασιλιάς με τρεις γιους […]» [χφ., Ιωάννα Σπηλιώτου, φ. 2]. 7.5.3.14 «Το ελάφι και ο βασιλιάς» [χφ., Άλκηστις Τσεμεντζή, φ. 3]. 7.5.3.15 Σημειώσεις του Δημ. Λουκάτου γύρω από το παραμύθι της μαγεμένης λίμνης [χφ., φ. 5]. 7.5.4 15 Παραλλαγές του παραμυθιού «Η πεντάμορφη και το τέρας». 15 χειρόγραφα: 7.5.4.1 «Η πεντάμορφη και το τέρας» [χφ., Σοφία Ασλανίδου, φ. 2]. 7.5.4.2 «Η Πεντάμορφη και το τέρας» [χφ., Μαρία Γαζή, φ. 3]. 7.5.4.3 «Η Πεντάμορφη & το τέρας» [χφ., Μύρνα Ελευθεριάδου, φ. 2]. 7.5.4.4 «Η Πεντάμορφη & το τέρας» [χφ., Λία Ιωαννίδου, φ. 2]. 7.5.4.5 «Η Πεντάμορφη και το τέρας» [χφ., Ρ. Καρκάντζου, φ. 2]. 7.5.4.6 «Η Πεντάμορφη και το τέρας (από ένα Γαλλικό βιβλιαράκι)» [χφ., Παυλίνα Λάζαρη, φ. 1]. 7.5.4.7 «Η πεντάμορφη και το τέρας» [χφ., Φανή Λάμπρου, φ. 3]. 7.5.4.8 «Η πεντάμορφη & το τέρας» [χφ., Λένα Μαράκα, 12-11-1963, φ. 2]. 7.5.4.9 «Η πεντάμορφη & το φίδι» [χφ., Ευαγγελία Μήτσουρα, φ. 1]. 7.5.4.10 «Η πεντάμορφη και το τέρας» [χφ., Μπισογιάννη, φ. 4]. 7.5.4.11 «Η βασιλοπούλα & ο βάτραχος» [χφ., Θάλεια Παναγιωτίδου, φ. 2]. 7.5.4.12 «Η πεντάμορφη & το τέρας» [χφ., Μάγδα Ρώιμπα, φ. 3]. 7.5.4.13 «Η πριγκίπισα και το τέρας» [χφ., Ιωάννα Σπηλιώτου, φ. 2]. 7.5.4.14 «Η πεντάμορφη & το τέρας» [χφ., Α. Τσεμεντζή, φ. 3]. 7.5.4.15 Χειρόγραφες σημειώσεις του Λουκάτου για το παραμύθι της πεντάμορφης και του τέρατος [χφ., φ. 1]. 7.5.5. 12 Παραλλαγές του παραμυθιού «Οι τρεις αδελφές που νυχτερεύουν». 12 χειρόγραφα: 7.5.5.1 «Οι τρεις αδερφές που νυχτερεύουν» [χφ., Μαρία Γαζή, φ. 2]. 7.5.5.2 «Η βασιλοπούλα & το κουτσό άλογο» [χφ., Μύρνα Ελευθεριάδου, φ. 2]. 7.5.5.3 «Μια φορά & ένα καιρό ζούσε σε μια μακρινή χώρα ένας βασιληάς […]» [χφ., Μάγδα Ρώιμπα, φ. 2]. 7.5.5.4 «Τα 3 κορίτσια που νυχτερεύου» [χφ., Σοφία Ασαλανίδου, φ. 4]. 7.5.5.5 «Τα τρία κορίτσια που νυκτερεύουν» [χφ., Θάλεια Παναγιωτίδου, φ. 3]. 7.5.5.6 «Τα τρία κορίτσια που νυχτερεύουν» [χφ., Ρένα Καρκάντζου, φ. 2]. 7.5.5.7 « Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε ένας πατέρας με τις τρεις κόρες του […]» [χφ., Μπισογιάννη, φ. 6]. 7.5.5.8 «Οι 3 κόρες που νυχτέρευαν» [χφ., Λία Ιωαννίδου, φ. 2]. 7.5.5.9 «Το φτερωτό άλογο» [χφ., Ιωάννα, φ. 3]. 7.5.5.10 «Οι 3 κόρες που νυχτέρευαν» [χφ., Παυλίνα Λάζαρη, 3 φ.] 7.5.5.11 «Οι τρεις κόρες που νυχτέρευαν» [χφ., Μπισογιάννη, φ. 2]. 7.5.5.12 « Οι τρεις αδελφές που νυχτέρευαν» [χφ., Άλκηστις Τσεμεντζή, φ. 3].

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 8.1
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 8. Υποφάκελος 1: Παραμύθια Κεφαλληνιακά
3.1.3 Χρονολογία	περ. 1950-1965
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Υποφάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Περιέχει 13 τεκμήρια, χειρόγραφα, έντυπα και σημειώσεις με παραλλαγές παραμυθιών που προέρχονται από την Κεφαλονιά.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	8.1.1 «Η αυγή θε να το δείξη τίνος μάνα θε να λείψη». [χφ., Δημ. Λουκάτος, 1 φ.] 8.1.2 Παραλλαγές του παραμυθιού του Νικόλα ή του χαμένου παιδιού 8.1.2.1 «Τετράδ. Γ, αριθ. 9 (χωρίς τίτλο» [χφ., Δημ. Λουκάτος, 2φ.] Πρόκειται για παραλλαγή του παραμυθιού του Νικόλα (ή του χαμένου παιδιού). Στο τέλος του χφ. υπάρχει η σημείωση του Λουκάτου «άραγε Κεφ/τικο;» 8.1.2.2 «Η πιο μεγάλη αγάπη» [χφ., Καραβιώτης, Ταξις Γ Αργοστολίου Αρρένων, φ. 1]. Παραλλαγή του παραμυθιού του χαμένου παιδιού. 8.1.2.3 «Μια φορά και ένα καιρό, ζούσε ένας έμπορος […]. [χφ., Ελευθερία Αμβροσιάτου από Κομποθεκράτα, φ. 2]. Παραλλαγή του παραμυθιού του Νικόλα ή του χαμένου παιδιού. 8.1.2.4 «Περίεργο παραμύθι, με συνδυασμό Αγ. Νικόλα» [χφ., Ειρήνη Χ. Ξιδιά (Κουβαλάτα), Γ’ τάξη Γυμνασίου Ληξουρίου, φ. 1]. Παραλλαγή του παραμυθιού του χαμένου παιδιού. 8.1.3. Παραλλαγές του παραμυθιού της Σταχτιαρούς (Σταχτοπούτας) 8.1.3.1 «Μια φορά ήταν ένα αντρόγυνο με την κόρη τους την Σταχτιαρού […]» [χφ., Τούλα Πόλη από Δεφαρανάτα Ερίσου, φ. 3]. Παραλλαγή του παραμυθιού της Σταχτιαρούς 8.1.3.2 «Σταχτιαρού». [χφ., Νικολέττα Πνευματικάτου από Ποταμιανάτα, φ. 1]. Συνημμένο φύλλο με βιβλιογραφικές σημειώσεις του Λουκάτου 8.1.3.3 «Παραμύθι Σταχτιαρού (Σταχτοπούτα) [χφ., Νικολέττα Πνευματικάτου από Ποταμιανάτα, φ. 2]. 8.1.4 Τρεις παραλλαγές του παραμυθιού της έξυπνης χωριατοπούλας. 8.1.4.1 «Η έξυπνη χωριατοπούλα. Παραμύθι υπό της θεία μου Μαρία Μαλισσιάνου – Ο κουτσός γάιδαρος κι ο λύκος» [χφ., Βασιλική Παν. Κανδηλιώτου, 16-5-1954, φ. 2]. 8.1.4.2 «Η έξυπνη κόρη ή τα κορακιστικά» [χφ., Φώτιος Μινέτος, Γυμνάσιο Κεραμιών, 1954]. 8.1.4.3 «Ένας βασιλιάς έδωσε σ’ ένα αξιωματικό του δύο λίρες να πάρη μ’ αυτές δυο αρνάδες […]» [χφ., Βαγγέλης Μακρής από Μακρυώτικα Πυλάρου Κεφαλονιάς, φ. 1]. Το χειρόγραφο συνοδεύεται από δύο επιστολές του Βαγγέλη Μακρή προς τον Δημήτριο Λουκάτο σχετικές με το παραμύθι με ημερομηνίες 29-4-1978 και 21-7-1978 και φωτοτυπίες του παραμυθιού από έντυπο (Σπύρ. Δ. Παγώνης «Έξυπνη Χωριατοπούλα» [χωρίς στοιχεία έκδοσης}, μόνο με ημερομηνία κάτω από το άρθρο Απρίλιος 1912. Αργοστόλιον].

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG LOUC 8.2
3.1.2 Τίτλος	Αρχείο Δημ. Σωτ. Λουκάτου, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Φάκελος 8. Υποφάκελος 2: Παραμύθια εκτός Κεφαλληνίας
3.1.3 Χρονολογία	1974
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Υποφάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Περιέχει 4 τεκμήρια, χειρόγραφα και σημειώσεις για το παραμύθι των τριών δώρων [παραλλαγή του «Εμπόρου της Βενετίας»].
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	8.2.1 Παραμύθι AaTh 890 IV – (Κέντρον Ερεύνης της Ελλ. Λ. της Ακ. Αθηνών, αρ. χφ. 1183, σ.11-13) (ορθοποδισμένο από μαθητική κακογραφία 1938). Αυτόγραφο του Δημ. Λουκάτου. [Παραλλαγή του μοτίβου των τριών δώρων από τον «Έμπορο της Βενετίας» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ], φ. 1. 8.2.2 2 επιστολές, γραμμένες σε καρτέλες του καθηγητή Ε. Κωνσαντίνου προς τον Δημ. Λουκάτο [Wärzburg, 17-1-1974 και Wärzburg 4-2-1974], 1 φ. εκάστη, με τις οποίες ζητούνται πληροφορίες για το παραπάνω παραμύθι και απευθύνονται ευχαριστίες προς τον Δημ. Λουκάτο. 8.2.3. Βιβλιογραφικές σημειώσεις του Λουκάτου γύρω από το τα παραμύθια [αυτόγραφο, 3 φ.].

Παράρτημα 2

Το παραμύθι του χαμένου παιδιού

Δημοσιεύονται οι παραλλαγές του υποφακέλλου 8.1.2 που επιβεβαιωμένα προέρχονται από την Κεφαλονιά. Τα κείμενα έχουν αποδοθεί σε μονοτονικό σύστημα και σύμφωνα με τη σύγχρονη ορθογραφία. Έχουν αποκατασταθεί γραμματικά και συντακτικά λάθη και έχουν διατηρηθεί μόνο τύποι και λέξεις του κεφαλονίτικου ιδιώματος.

Παραλλαγή 1 [υποφάκελος 8.1.2.2)

Η πιο μεγάλη αγάπη

[Καραβιώτης, Τάξη Γ’ Γυμνασίου Αρρένων Αργοστολίου]

Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε ένας πραματευτής με τη γυναίκα του και τα δυό αρσενικά παιδιά του. Οι δουλειές του πήγαιναν καλά. Άξαφνα όμως άρχισε τα μπιστιού απ’ εδώ μπιστιού απ’ εκεί κι έχασε όλη του την περιουσία. Ένα πρωί όμως λέγει στην γυναίκα του ότι θα φύγει. Κι αλήθεια ο πραματευτής έφυγε.

Τα παιδιά τότε άρχισαν να δουλεύουν και κάποια μέρα έπεσε η μάνα τους άρρωστη στο κρεβάτι. Τότε τα παιδιά συμφώνησαν να πουληθεί ο ένας τους για να συντηρήσουν τη μάνα τους. Πωλείται δε ο πρώτος σ’ έναν γεροντάκο. Ο μικρός γύρισε στη μητέρα του και ο γεροντάκος μπήκε σ’ ένα καράβι μαζί με το σκλαβάκι.

Στην αρχή το ταξίδι πήγαινε καλά αλλά κατόπι έπιασε δυνατή τρικυμία και το σκλαβάκι ήταν αγκαλιασμένο στο κατάρτι. Κατόπιν όμως από λίγο παρουσιάζεται ένα μεγάλο δελφίνι και του λέγει: «Μη φοβάσαι, θα σε σώσω». Και φορτώνοντάς τον εις την ράχιν του τον πήγε κατ’ ευθείαν στην ξηρά.

Τότε, μεγάλοι καβούροι παρουσιάσθησαν και το πήγαν σ’ ένα μπεζοδρόμιο εκειαπάνω στην πόλη. Σε λίγη ώρα περνούσε από κει ένας άνθρωπος και τον λυπήθηκε και τον πήρε στο σπίτι του.

Όταν δε του διηγήθηκε την ιστορία του εδάκρυσε, αναγνωρίζοντας το παιδί του, ξεκίνησαν για το σπίτι τους και έζησαν καλά και μεις καλύτερα.

[Αυτό μου το είπε ο πατέρας μου που του το είχε πει η νόνα του].

Παραλλαγή 2 [Υποφάκελος 8.1.2.3]

[Ελευθερία Αμβροσιάτου, Κομποθεκράτα]

Μια φορά κι έναν καιρό, ζούσε ένας έμπορος με τη γυναίκα του και το παιδί τους. Ο έμπορος αυτός ήταν πολύ πλούσιος και γνωριζόταν με πολλούς εμπόρους της Αθήνας. Κάποτε αρρώστησε και πέθανε. Όταν ο Μανώλης εμεγάλωσε και έγινε 12 χρόνων, διότι έτσι λεγόταν το παιδί, έφυγε για να βρει την τύχη του στην Αθήνα. Εκεί τον γνώρισαν οι φίλοι του πατέρα του και τσακωνόντουσαν ποιος να πάρει το παιδί.

Περνάει λοιπόν και ο βασιλιάς και βλέπει την μάζωξη, στέλνει έναν υπερέτη να δει τί γίνεται. Ο υπερέτης του λέει ότι για ένα παιδί τσακώνονται ποιος θα το πρωτοπάρει. Πάει εκεί ο βασιλιάς και παίρνει το παιδί για να τους κάνει ίσια όλους.

Ο Μανώλης εμεγάλωσε μαζί με την κόρη του βασιλιά. Όταν εμεγάλωσε αρκετά ο Μανώλης ηθέλησε η κόρη του βασιλιά να παντρευτεί το παιδί. Ο βασιλιάς για να τον τιμωρήσει τον έβαλε στη φυλακή.

Όταν έμαθε αυτό η βασιλοπούλα, κόντεψε να τρελλαθεί. Ξέχασα να σας γράψω ότι ένα βασιλόπουλο εγύρεψε τη βασιλοπούλα, αλλά δεν δέχθηκε. Όταν ήρθε η ώρα για να σκοτώσουν τον Μανώλη η βασιλοπούλα ήπιε δηλητήριο και κόντευε να πεθάνει. Άφησαν λοιπόν τον Μανώλη ελεύθερο και έτρεξαν για τη βασιλοπούλα. Όταν έμαθαν την αιτία είπαν ότι καλύτερα θα ήταν να πάρει τον Μανώλη. Γι’ αυτό ο βασιλιάς διέταξε το βασιλόπουλο να φύγει μαζί με τον Μανώλη, κι όποιος θα έφερνε τα περισσότερα λεφτά μέσα σ’ ένα χρόνο, αυτός θα έπαιρνε τη βασιλοπούλα για γυναίκα του.

Εμπήκαν λοιπόν σ’ ένα καράβι και ξεκίνησαν, το βασιλόπουλο όμως πέταξε τον Μανώλη στη θάλασσα για να πνιγεί. Μια βάρκα έφθασε και γλίτωσε τον Μανώλη. Μέσα στη βάρκα ήταν ένας γέρος βαρκάρης και κράτησε το παιδί για να τον βοηθεί στις δουλειές του.

Σ’ ένα μέρος της Γαλλίας έπεσε μια φοβερή αρρώστεια και πέθαιναν πολλοί. Ο βασιλιάς της Γαλλίας έταξε σ’ όποιον μπορέσει να σώσει τον κόσμο, 2 καράβια λίρες και πολύ στόλο.

Ο γέρος λέει στο παιδί, να πάρει ένα σύκλο με κατράμι και να πάει να κάνει έξω από τις πόρτες έναν σταυρό. Με τον σταυρό αυτό εσταμάτησε η αρρώστια. Και ο βασιλιάς τους έδωσε τις λίρες και τον στόλο και έφυγε. Ο γέρος δε εξαφανίστηκε από τα μάτια του.

Εκεί που εταξίδευε ο Μανώλης εταξίδευε ντυμένος Ναύαρχος, είδε το βασιλόπουλο να κάνει τον λούστρο, και του ’δωκε 5 λίρες και του γυάλισε τα παπούτσια. Συνέχισε ο Μανώλης να πηγαίνει κάθε μέρα να γυαλίζει τα παπούτσια του. Όταν το βασιλόπουλο εμάζεψε αρκετά λεφτά γύρισε στον βασιλιά να πάρει τη βασιλοπούλα.

Σε δυο-τρεις μέρες κατέφθασε ο στόλος του Μανώλη. Ο κόσμος πήγε να τον υποδεχθεί, μη ξέροντας ποιος είναι. Τον πήγανε λοιπόν στο παλάτι του βασιλιά. Εκεί άρχισαν να λένε διάφορες ιστορίες και είπε και ο Μανώλης τη δική του: «Όταν ήμουν μικρός πέθανε ο πατέρας μου και με πήρε ο βασιλιάς και μετά μ’ έβαλε στη φυλακή…» Και αμέσως καταλάβανε πως ήταν ο Μανώλης και όλοι τον αγκάλιασαν. Ο βασιλιάς τούς ευχήθηκε και έγινε ο γάμος με την κόρη του. Το βασιλόπουλο δε, το έδεσαν στην ουρά του αλόγου και το σκότωσαν.

Και ζήσανε αυτοί καλά και μεις καλύτερα.

Παραλλαγή 3 [Υποφάκελος 8.1.2.4]

[Ειρήνη Χ. Ξιδιά, Κουβαλάτα]

Μια φορά κι έναν καιρό ήτανε μια χήρα γυναίκα, πολύ πλούσια, που είχε ένα αγόρι. Αυτή όμως η γυναίκα εφτώχηνε και ήρθε σε σημείο να πουλήσει το αγόρι της. Στην αγορά λοιπόν που το πήγε, παρουσιάστηκε ένας κύριος και της λέει: «Το πουλάς το αγόρι σου;». Λέει «Ναι, κύριε». Κι ύστερα ρώτησε το παιδί: «Έρχεσαι μαζί μου;». Εκείνο λέει «Ναι, Κύριε».Της έδωσε λοιπόν όσα λεφτά εζήτησε και πήρε τ’ αγόρι.

Στο δρόμο που επηγαίνανε, το ρωτούσε: «Πώς σε λένε, αγόρι μου;». Και το παιδί απαντούσε «Ω, κύριε, μη σε μέλει». Τέλος πάντων το επήγε στο σπίτι του. Η κυρία του το ρώτησε πάλι κι εκείνη: «Πώς σε λένε, αγόρι μου;». Και εκείνο είπε: «Μη σε μέλει». Το κράτησαν λοιπόν το αγόρι και έκανε τα θελήματα του κυρίου του.

Η κυρία όμως είχε ένα κοριτσάκι, που όταν εμεγάλωσαν τα παιδιά, αγαπήθηκαν μεταξύ τους. Ο πατέρας του κοριτσιού το κατάλαβε, αλλά δεν εφανέρωσε τίποτα, παρά εύρηκε ένα βασιλόπουλο που το έλεγαν Κολοκυθά και τον έκανε γαμπρό και το παιδί σκέφτηκε ναν το ταξιδέψει. Συνεννοήθηκε λοιπόν μ’ έναν καπετάνιο να το πάρει μαζί του και στο δρόμο ναν το πετάξει στη θάλασσα. Έφυγε το παιδί λυπημένο και η κοπέλα του έδωσε για ενθύμιο ένα πολύτιμο δώρο.

Ο καπετάνιος λοιπόν την ώρα που εταξίδευαν έδωσε μια και πέταξε το παιδί στη θάλασσα. Εκείνο πέφτοντας εφώναξε «Βοήθεια! Βοήθεια!» κι επαρουσιάστηκε μια βάρκα μ’ έναν γέρο, που πήρε το παιδί και του έδωσε τα ρούχα του ν’ αλλάξει. Ο γέρος εκράτησε το παιδί μαζί του κι εψαρεύανε και το παιδί έπαιρνε τα ψάρια και τα πουλούσε στα γειτονικά μέρη. Σ’ αυτό το χωριό όμως που πήγαινε και πουλούσε τα ψάρια έπεσε αρρώστια κακιά και το παιδί δεν μπορούσε να πουλήσει. Γύρισε, λοιπόν, με τα ψάρια απούλητα στον πατέρα του, αυτόν τον γέρο, και του το ‘πε. Ο πατέρας του τότε τού έδωσε ένα μπουκάλι με νερό να πάει να ρίξει από τρεις σταλαματιές σε κάθε πηγάδι. Μόλις επήγανε να πάρουν νερό, το χωριό αυτό έγινε καλά.

Ο βασιλιάς του χωριού επεριέργησε κι ερώτησε τι συμβαίνει – ενώ οι γιατροί δε μπορούσαν να κάνουν το χωριό καλά, τώρα έγινε. Σε τρεις ημέρες επήγε πάλι το παιδί και επούλαγε ψάρια έξω από το παλάτι. Τον ερώτησε τότε ο βασιλιάς: «Γιατί, παιδί μου, δεν ήρθες να πουλάς ψάρια στις 3 ημέρες;». «Εγώ, μεγαλειότατε, ήρθα, αλλά ήτανε αρρώστια στο χωριό και το είπα του πατέρα μου και μού έδωσε ένα μπουκάλι νερό και μού είπε να ρίχνω τρεις σταλαματιές σε κάθε πηγάδι». «Μπορώ», του λέει ο βασιλιάς, «να γνωρίσω τον πατέρα σου;». «Μάλιστα, μεγαλειότατε».

Και τον πήρε και τον πήγε στον πατέρα του.. Εκεί ο βασιλιάς είπε του γέρου: «Τι δώρο θέλεις να σού χαρίσω, που έκανες τέτοιο καλό στο χωριό;».

«Εγώ, μεγαλειότατε, δε θέλω δώρο, παρά ό,τι θέλετε να δώσετε στο παιδί». Και του είπε την ιστορία. Τότε ο βασιλιάς του έδωσε ένα πλοίο με κανόνια και τροφίματα και άλλα δώρα μέσα. Ο πατέρας του τού είπε: «Εγώ θα σε συντροφέψω τώρα να πας σπίτι σου».

Εξεκινήσανε λοιπόν με το καράβι κι εφτάσανε απέναντι από το σπίτι της κόρης. Κι εκείνη την ημέρα εγενότουν ο γάμος με το βασιλόπουλο. Αυτοί αρχίνησαν και δείχνανε κανονιές επάνω στα κεραμίδια. Ο πατέρας της κοπελός εσκιάχτηκε κι έλεγε μήπως είναι άλλο βασίλειο και του κηρύχνει τον πόλεμο. Εβγήκε τότε το παιδί κι επήγε στο παλάτι και άκουγε που έλεγαν: «Εις υγεία, Κολοκυθά!». Κι εκείνος τότε απαντούσε: «Εγώ είμαι ο βασιλιάς των κολοκυθιών!». Και οι κανονιές συγχρόνως επέφτανε…

Ανέβηκε λοιπόν το παιδί επάνω, και μόλις τον είδε η κοπέλα τον εγνώρισε. Έφυγε αποκάτω από το στεφάνι και κλείστηκε στο δωμάτιό της. Ο πατέρας της έτρεξε και τη ρωτούσε τι συμβαίνει και τότε αυτή του είπε: «Αυτός είναι άντρας μου και αυτόν θέλω». Ο πατέρας της την ρώτησε πού ξέρει αυτόν τον νέο, και αυτή του απάντησε πως είναι το παιδί που είχανε στο σπίτι. «Έλα καλέ, που είναι το παιδί αυτό! Τώρα είναι πνιγμένο!». Πάει λοιπόν και ρωτάει το παιδί: «Γνωρίζεις την κόρη μου;» Εκείνο έβγαλε το πολύτιμο δώρο που του είχε δώσει η κοπέλα κι ο πατέρας της έμεινε πολύ άπορος .

Φέρνει λοιπόν την κόρη του και έγινε ο γάμος με το παιδί. Και ο Κολοκυθάς έφυγε με τη μουσούδα κάτω. Τότε είπανε στο παιδί να πάει να φέρει και τον πατέρα του από το καράβι. Κι όταν ήρθε τους είπε: «Εγώ είμαι ο Άγιος Νικόλαος, που εγλύτωσα το αγόρι αυτό». Και έφυγε και τους έδωσε την ευχή του και τους άφησε το καράβι. Κι εζήσανε καλά…

[1] Στις προσφορές του αυτές θα πρέπει ασφαλώς να συμπεριληφθεί η σειρά του περιοδικού Λαογραφία, καθώς και η συμβολή του για την δωρεά του αρχείου Βυζαντινής Μουσικής Μιχαήλ Ραζή-Μαράτου (το οποίο ψηφιοποιήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» το έτος 2005), και η μεσιτεία του (μαζί με τον Γ. Γ. Αλισανδράτο) από τη θέση των μελών του Δ.Σ. του Ιδρύματος Υιών Παναγή Φωκά-Κοσμετάτου για τη μεταβίβαση της βιβλιακής συλλογής του άνω Ιδρύματος στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη.

[2] Στα πλαίσια πραγματοποίησης του συνεδρίου «Λαογραφία-Εθνογραφία στα Επτάνησα» και κατά τη διάρκειά του μέρος του φωτογραφικού υλικού που φυλάσσεται στον φάκελο αυτό ψηφιοποιήθηκε και αντίγραφά του εκτέθηκαν στα πλαίσια της έκθεσης φωτογραφικού, αρχειακού και βιβλιακού υλικού από τη ζωή και το έργο του Δημ. Λουκάτου που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα συναυλιών της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης παράλληλα με τις εργασίες του συνεδρίου.

[3] Το Αρχείο Μιχαήλ-Ραζή Μαράτου βυζαντινής εκκλησιαστικής Μουσικής φυλάσσεται στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη.

[4] Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος, Ιδιωτικά Αρχεία-Συλλογές. Α. Το αρχείο του Παν. Βεργωτή (1841-1926) Β. Συλλογή Δημ. Λουκάτου. Αργοστόλι: ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κεφαλονιάς, 1997, σσ. 45-69.

[5] Δημήτριος Λουκάτος, «Το παραμύθι της έξυπνης χωριατοπούλας και οι κεφαλληνιακές παραλλαγές του από το 1879», Κεφαλληνιακά Χρονικά, τόμος 3 (1978-79) σσ. 181-94. Βλ. περιγραφή των χφ. στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης GR CORG LOUC 8.1, υποφάκελος 8.1.4.

[6] Αναλυτική περιγραφή των χφ. βλέπε στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης 8.1.2.

[7] Δημήτριος Λουκάτος, «Το παραμύθι της Σταχτοπούτας στις ξένες και στις ελληνικές παραλλαγές», Παρνασσός, τόμος 1 (1959), σσ. 461-85.

[8] Δημήτριος Λουκάτος, «Κεφαλληνιακές παραλλαγές του παραμυθιού της Σταχτοπούτας», Κεφαλληνιακά Χρονικά, τ. 2 (1977), σσ. 266-290.

[9] Ειδικότερα στην συλλογή των ΓΑΚ-Αρχείων Νομού Κεφαλονιάς βρίσκονται οι ακόλουθες παραλλαγές: «Η σταχτιαρού» από Σαρλάτα, (αρ. 21 και άλλη παραλλαγή στον αρ. 32), «Η Σταχτιαρού» από Μαρκόπουλο ή Λακήθρα (αρ. 22), «Η σταχτού», από Αργοστόλι (;) (αρ. 23), «Η σταχτιαρού» από Κουβαλάτα (αρ. 24), «Η Στακτο-Μάρω» από Ληξούρι (αρ. 25), «Η Σταχτιαρού» από Σπαρτιά (αρ. 26), «Η σταχτοπούτα» από Αργοστόλι (αρ. 27), «Η σταχτού» από Σουλλάρους (αρ. 28), «Η σταχτιαρού» από Διλινάτα (αρ. 29), «Η σταχτιαρού», χωρίς στοιχεία προέλευσης (αρ. 30), « Η σταχτιαρού» από Κεραμειές (αρ. 31). Βλ. Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος, Ιδιωτικά Αρχεία-Συλλογές, ό.π., σσ. 53-54.

[10] Βλ. αναλυτική περιγραφή των χφ. στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης GR CORG LOUC 8.1, υποφάκελος 8.1.3.

[11] Δημήτριος Λουκάτος , «Κεφαλληνιακές παραλλαγές του παραμυθιού της Σταχτοπούτας», Κεφαλληνιακά Χρονικά , τ. 2 (1977), σσ. 266-290

[12] Βλ. αναλυτική περιγραφή των χφ. στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης GR CORG LOUC 7.4, υποφάκελος 7.4.1.

[13] Βλ. αναλυτική περιγραφή των χφ. στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης GR CORG LOUC 7.1.

[14] Δημήτριος Λουκάτος, «Το παραμύθι της Σταχτοπούτας στις ξένες και στις ελληνικές παραλλαγές», Παρνασσός, τόμος 1 (1959), σσ. 461-85.

[15] Βλ. αναλυτική περιγραφή των χφ. στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης GR CORG LOUC 7.4.

[16] Βλ. αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης GR CORG LOUC 7.5. Τις παραλλαγές συνέλεξαν οι: Σοφία Ασλανίδου, Μαρία Γαζή, Μύρνα Ελευθεριάδου, Λία Ιωαννίδου, Ρένα Καρκάντζου, Παυλίνα Λάζαρη, Φανή Λάμπρου, Λένα Μαράκα, Ευαγγελία Μήτσουρα, Αγνή Μπισογιάννη, Θάλεια Παναγιωτίδου, Μάγδα Ρώιμπα, Ιωάννα Σπηλιώτου, Άλκηστις Τσεμεντζή.

[17] Αναλυτική περιγραφή των χφ. βλέπε στο Παράρτημα 1, υπό κωδικό αναγνώρισης 8.2.

[18] Το υλικό αυτό περιλαμβάνεται στους φακέλους 20-23 του αρχείου Δημ. Λουκάτου που βρίσκεται στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη.

[19] Τα σχετικά με το παραμύθι δημοσιεύματα του Λουκάτου δεν είναι πολλά: αναφέρουμε χαρακτηριστικά : Δημήτριος Λουκάτος, «Μορφές και σχήματα του “μυθικού” λόγου: Αφηγηματική έκταση και ειδολογικοί δρόμοι του νεοελληνικού παραμυθιού». Διαβάζω, αρ. 130 (1985), σσ. 15-18. «La conte des “Douze Mois” et ses particularites ecologiques en Grèce.», Papers IV, The 8^th Congress for the ISNFR, 1984(επιμ. R. Kvideland), Bergen 1985, σσ. 47-65. « “Οικεία βιώματα” στις Καρπαθιακές αφηγήσεις παραμυθιών». Καρπαθιακαί Μελέται, αρ. 1 (1979), σσ. 57-61.κ.ά. Βλ. και τον αναλυτικό κατάλογο των δημοσιευμάτων του Δημ. Λουκάτου μέχρι και το 1987, με ειδολογική κατάταξη: Μηνάς Αλεξιάδης, «Δημήτριος Σ. Λουκάτος», στο Σύνδειπνον: Τιμητικό Αφιέρωμα στον Καθηγητή Δημήτριο Σ. Λουκάτο από παλαιούς μαθητές του στη Φιλοσοφική Σχολή Ιωαννίνων (1964-1969), Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 1988, σσ. 9-53 (εργογραφία στις σσ. 22-53).

[20] Ο μορφωτικός σύλλογος «Αθήναιον» ιδρύθηκε το 1946 από επιφανείς λογίους της εποχής (πρώτος Πρόεδρος ο Τάκης Παπατσώνης) και έπαψε να λειτουργεί το 1967, με την απριλιανή δικτατορία. Μέσα από δημόσιες διαλέξεις-μαθήματα γύρω από ζητήματα επιστημών και τεχνών από πανεπιστημιακούς. Λογοτέχνες και πνευματικές προσωπικότητες της εποχής επεδίωξε την άνοδο της πνευματικής στάθμης των πολιτών της Αθήνας. Βλ. το σχετικό λήμμα (από τον Β. Φειδά) στην εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα», τόμος Γ, Αθήνα: Πάπυρος, 1981, σ. 464.

[21] Βλ. περιγραφή των χφ. στο Παράρτημα 1, υπό κωδικούς αναγνώρισης GR CORG LOUC 7.2 και GR CORG LOUC 7.3.

[22] Αυτό δικαιολογείται από τη φύση των διαλέξεων. Η περιοδικότητά τους και η μη υποχρεωτική παρουσία του κοινού σε αυτές ουσιαστικά υποχρεώνει τον ομιλητή σε μεγάλης έκτασης αναδρομές σε προηγούμενες διαλέξεις, έτσι ώστε να μη χάνεται η συνέχεια από όσους τυχόν δεν έχουν παρακολουθήσει κάποιο μάθημα. Πρόκειται για άλλη μια επιβεβαίωση της μεθοδικότητας του Λουκάτου ως δασκάλου, ακόμη και εκτός Πανεπιστημίου, που δείχνει και την σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζει τις «μη πανεπιστημιακές» του παραδόσεις.

[23] Βλ. Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων, Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής (Γενικό), Δεύτερη Έκδοση, Οττάβα 2000 [General International Standard Archival Description ISAD (G), 2nd edition), ελλ. μφρ. Χριστίνας Βάρδα, Αμαλίας Παππά, Ζήσιμου Χ. Συνοδινού, επιμ. Χριστίνας Βάρδα, Ζήσιμου Χ. Συνοδινού, Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία (Ε.Α.Ε.), Αθήνα 2002.