Το ξεχασμένο θεατρικό έργο του Γεράσιμου Μοσχόπουλου

Ο Γεράσιμος Μοσχόπουλος ήταν ο προηγούμενος από μένα διευθυντής της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης. Δεν πρόλαβα βέβαια να τον γνωρίσω, μια και πέθανε το 1974, τη χρονιά που εγώ γεννήθηκα. Μέχρι το 2000, που ξεκίνησα να δουλεύω στη Βιβλιοθήκη, η θέση παρέμενε κενή. Οι γηραιότεροι αναγνώστες θυμούνταν και μου περιέγραφαν την πραγματικά απέραντη (όχι αδικαιολόγητη, για μένα) αγάπη του για τη Βιβλιοθήκη.
Όταν καμιά φορά ανέτρεχα στα αρχεία του ιδρύματος και έβρισκα σημειώματα και επιστολές του, με εντυπωσίαζε η υποδειγματική καλλιγραφία του, αλλά και η αγάπη με την οποία μιλούσε για τον χώρο που υπηρετούσε... Κάποια στιγμή, σε μια προσπάθεια τακτοποίησης της αποθήκης της Βιβλιοθήκης, βρήκα, παραπεταμένο, ένα φάκελο από κείνους τους χαρτονένιους, με τα κορδόνια... Εντός του, υπήρχαν τετράδια, μεποιήματα και θεατρικά έργα που είχε γράψει ο Μοσχόπουλος και είχαν δημοσιευθεί ή παιχτεί στο Αργοστόλι, στα νεανικά του χρόνια. Η συγκίνησή μου ήταν πολύ μεγάλη, γιατί έτσι ένιωθα ότι γνώριζα την ψυχή ενός ανθρώπου που πρόσφερε στον τόπο του, που ονειρεύτηκε και δημιούργησε, κι ας πέθανε πάμπτωχος και ξεχασμένος. Σκέφτηκα λοιπόν να ανακοινώσω στο συνέδριο που θα γινόταν σε λίγο καιρό από τότε με τίτλο "Πηγές Επτανησιακής Φιλολογίας" τα χαμένα αυτά θεατρικά έργα του Μοσχόπουλου, σαν ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη του. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του Συνεδρίου με τίτλο "Το άγνωστο δραματικό έργο του Γεράσιμου Χ. Μοσχόπουλου", (Πρακτικά του Συνεδρίου «Πηγές Επτανησιακής Φιλολογίας» στη μνήμη Γιώργου Γ. Αλισανδράτου, Αργοστόλι 2008, σελ. 179-211). Το αναρτώ κι εδώ...

Γεράσιμος Χ. Μοσχόπουλος

Ο Γεράσιμος Μοσχόπουλος (1883-1974), γιος του κεφαλονίτη μουσικού και ιεροψάλτη Χαράλαμπου Μοσχόπουλου[1], διατέλεσε για σαράντα δυο χρόνια διευθυντής της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης Αργοστολίου (από το 1925 έως το 1967)[2]. Άνθρωπος χωρίς πανεπιστημιακές σπουδές, αλλά με ευρύτατη παιδεία, διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στα πνευματικά πράγματα του Αργοστολίου κυρίως κατά το δεύτερο τέταρτο του 20ού αιώνα. Σε μια εποχή κατά την οποία η Κεφαλονιά έχει πλέον παγιωθεί στο ρόλο μιας περιφερειακής ως προς την συμβολή της στα ελληνικά πολιτιστικά δρώμενα δύναμης, που βιώνει, μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα, την κρίση ταυτότητας του Μεσοπολέμου, τις πρώτες γενιές της εξωτερικής μετανάστευσης, αλλά και το σοκ της αφομοίωσης των μικρασιατών προσφύγων, ο Μοσχόπουλος, πέρα από την λόγω επαγγέλματος συμβολή του στην πνευματική ζωή, πραγματοποίησε πάμπολλες διαλέξεις, έγραψε ιστορικές μελέτες, ποίηση[3], επιγράμματα στα αρχαία ελληνικά, δημοσιογραφικά κείμενα στον τοπικό τύπο, στίχους και μουσική για τραγούδια, αλλά και θεατρικά έργα, τα οποία ανέβηκαν στα θέατρα του Αργοστολίου.

Η πρώτη αναφορά στη θεατρική παραγωγή του Μοσχόπουλου γίνεται από τον Σπύρο Ευαγγελάτο στη διδακτορική του διατριβή «Ιστορία του Θεάτρου εν Κεφαλληνία»[4], ενώ ενδελεχής καταγραφή της παραστασιογραφίας των έργων του έχει γίνει, πολύ πρόσφατα, από την Βαρβάρα Γεωργοπούλου στην υπό έκδοση μελέτη της για το θέατρο στην Κεφαλονιά από το 1900 έως το 1953. Ωστόσο τα ίδια τα κείμενα των έργων ελάνθαναν, μέχρι πολύ πρόσφατα. Την άνοιξη του 2006 εντοπίστηκε τυχαία κατά την ταξινόμηση του υπηρεσιακού αρχείου του Κοργιαλενείου Ιδρύματος, φάκελος που περιείχε μαζί με τις παρτιτούρες τραγουδιών και μελοποιημένων στίχων του Μοσχόπουλου, αλλά και δικών του συνθέσεων[5], και δώδεκα τετράδια γραμμένα όλα εκτός από ένα με τη γνώριμη από τα λοιπά υπηρεσιακά έγγραφα γραφή του Μοσχόπουλου (που ήταν εξαιρετικά καλλιγράφος). Σε όλα τα τετράδια πλην ενός περιέχεται από ένα μονόπρακτο θεατρικό έργο, ενώ σε ένα υπάρχουν τρία θεατρικά έργα, δύο μονόπρακτα και ένα σύντομο δράμα σε «δύο μέρη». Το χειρόγραφο που ήταν γραμμένο με άλλη γραφή ήταν αντίγραφο ενός από τα άλλα χειρόγραφα, της μονόπρακτης κωμωδίας «Ο άπιστος σύζυγος», ενώ το χειρόγραφο με τίτλο «Ο έρως της ορφανής» είναι άλλη γραφή του χειρογράφου με τίτλο «Η ορφανή». Σε δύο εκδοχές εμφανίζεται και το έργο που φέρει τον τίτλο: «Μονόπρακτον λυρικόν δραματικόν σχεδίασμα». Ο φάκελος, δηλαδή, περιέχει συνολικά έντεκα δράματα, όλα (πλην ενός σε «δύο μέρη») μονόπρακτα.

Όσον αφορά τη χρονολόγηση των δραμάτων, τα ίδια τα χειρόγραφα δεν μας βοηθούν πολύ. Μόνο ένα φέρει στο τέλος χρονολογία («Η ορφανή», στο τέλος του χειρογράφου της οποίας αναγράφεται η ημερομηνία 18-10-1918), σε ένα («Ο άπιστος σύζυγος») αναγράφεται (με άλλο χέρι, αυτό του υποβολέα) η ημερομηνία πρώτης παράστασης 5-3-1924, οπότε έχουμε δύο terminus ante quem για τα δύο αυτά έργα. Επιπλέον, η μία εκδοχή του «μονοπράκτου λυρικού δραματικού σχεδιάσματος», είναι γραμμένη στο ίδιο τετράδιο, με ίδια γραφή και μελάνι με τα «Χλόη» και «Κλυταιμήστρα», οπότε υποθέτουμε ότι γράφτηκαν την ίδια περίοδο. Επειδή στο «σχεδίασμα» γίνεται αναφορά στον Πόλεμο της Αλβανίας και την απελευθέρωση, και το εθνικοπατριωτικό αίσθημα είναι έντονο, έχουμε και εδώ ένα terminus post quem, που μας κάνει να υποθέσουμε ότι και τα τρία αυτά δράματα γράφτηκαν μετά τον πόλεμο του 1940. Για τα υπόλοιπα έργα πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε μόνο από την παραστασιογραφία τους – που και αυτή η ίδια είναι μόνο ενδεικτική για το χρόνο συγγραφής που θα μπορούσε να είναι πολύ προγενέστερος. Σημειώνουμε ότι ο φάκελος των θεατρικών έργων περιέχει και έναν υποφάκελο με θεατρικά προγράμματα και προσκλήσεις, που μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για το πρώτο ανέβασμα των έργων στο Αργοστόλι. Σχεδόν όλες οι «πρεμιέρες» αυτές γίνονται στη δεκαετία του 1920. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά φαίνεται πως έχουν δει το φως της σκηνής σ’ αυτήν την εποχή, οπότε μάλλον έχουμε να κάνουμε με έναν από τους πιο πολυγράφους συγγραφείς της ελληνικής περιφέρειας στην εποχή του μεσοπολέμου. Ο Μοσχόπουλος είναι μια λογοτεχνική και συγγραφική παρουσία με καθαρά τοπική εμβέλεια.

Θα επιχειρήσουμε να διατρέξουμε με συντομία το περιεχόμενο των έργων του, για να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα που προκύπτουν από μια πρώτη ανάγνωσή τους. Θα τα κατηγοριοποιήσουμε ειδολογικά σε κωμικά και δραματικά έργα, για να διαπιστώσουμε μια ισορροπία (6 κωμικά – 5 δραματικά).

Δραματικά κείμενα

Α. Νόθος. Το μονόπρακτο δράμα «Νόθος» με τρία πρόσωπα και τέσσερις σκηνές, αναφέρεται στην απεγνωσμένη προσπάθεια μιας γυναίκας να γίνει αποδεκτή από το γιο της, τον οποίο απέκτησε εκτός γάμου με έναν άνθρωπο που κατόπιν έφυγε στο μέτωπο και πέθανε για την πατρίδα. Σύμμαχός της είναι η νύφη της, η προσπάθειά της όμως δεν έχει αίσιο αποτέλεσμα. Ο Μοσχόπουλος, πολύ αργότερα, προς το τέλος της ζωής του όπως μαρτυρεί ο γραφικός χαρακτήρας έχει προσθέσει μια σκηνή στο χειρόγραφο, όπου η αποτυχία αυτή αντικαθίσταται από happy-end[6]. Στο χειρόγραφο επίσης αναγράφονται διανομή που μαρτυρεί πιθανή παράσταση του έργου: [Τέλης: Γερ. Αναστασόπουλος, Φάνη: Αναστ. Γεωργιάδου, Δανάη: Άννα Σεραφειμίδου][7].

B. «Μία Αγία». Μονόπρακτο λυρικό δράμα με έξι σκηνές, τρία βασικά πρόσωπα και μία θαλαμηπόλο. Η Χλόη, ηρωίδα του έργου, θυσιάζει τον έρωτά της για τον Πλάτωνα, με τον οποίο σχεδιάζει να παντρευτεί, όταν ανακαλύπτει τον έρωτά του για την πιστή της φίλη Λευκή, και το γεγονός ότι ο Πλάτων στοχεύει στην περιουσία τους για να σώσει την οικογένειά του από την καταστροφή.

Γ. «Η ορφανή» ή «Ο έρως της ορφανής». Μονόπρακτο «Δραμάτιον» με τέσσερα πρόσωπα. Θέμα είναι ο έρωτας της δεκαοκτάχρονης ορφανής υπηρέτριας Ουρανίας για τον Λώρη, το γιο της στρίγγλας κυράς της, η οποία σχεδιάζει να τον παντρέψει. Η κατάληξη είναι ευτυχής για την Ουρανία. Τα άλλα δυο πρόσωπα του έργου είναι η μητέρα του Λώρη και ο φίλος του Στέφανος.

Η «Ορφανή» παραστάθηκε στο Δημοτικό Θέατρο «Ο Απόλλων» του Αργοστολίου στις 12 Οκτωβρίου 1924, μαζί με τον «Άπιστο σύζυγο» του Μοσχόπουλου. Δεν έχουμε στο πρόγραμμα της παράστασης πληροφορίες για τη διανομή, ωστόσο περιγράφεται, με αρκετή αμετροέπεια ως «το συγκινητικώτατον και συναρπαστικώτατον ανωτέρας ποιήσεως λυρικόν δραματικόν αριστούργημα»[8]. Στην παράσταση συμμετέχει η Φιλαρμονική Σχολή και ερασιτέχνες πολίτες του Αργοστολίου.

Στο τέλος του χειρογράφου της «Ορφανής», το οποίο ο Μοσχόπουλος υπογράφει ως «Επίχαρμος Κράνιος» υπάρχει μονογραφή του Γεράσιμου Μοσχόπουλου με χρονολογία 18.10.18[9].

Δ. «Χλόη». Το μόνο έργο του Μοσχόπουλου με αρχαιοελληνικό περιεχόμενο, που φέρει τον υπότιτλο «Μονόπρακτον λυρικόν δραματικόν σχεδίασμα». Έμμετρο δράμα με άσματα. Η Χλόη, ευγενής νέα των Αθηνών, καλείται να διαλέξει ανάμεσα στα δώρα που της προσφέρουν τρεις ευγενείς νέοι, ο Ξούθος, ο Ζεύξις και ο Μέγης. Το γνωστό μοτίβο των τριών δώρων που συναντάμε στον «Έμπορο της Βενετιάς» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, καταλήγει υπέρ του Μέγη, τον οποίο η Χλόη καλόβλεπε και πριν από την εκστρατεία, ο οποίος, φευ, δεν της έχει φέρει τίποτα.

Ε. «Μονόπρακτον λυρικόν δραματικόν σχεδίασμα». Μονόπρακτο σε τρεις σκηνές με δύο βασικά πρόσωπα, την «ελαφρώς χωλή» Φανή και τον «ανάπηρο κατά την αριστεράν χείρα» Λάμπη και βοηθητικό ρόλο την τροφό. Το θέμα είναι το δικαίωμα στην αγάπη για τα άτομα με αναπηρία – ιδίως όταν αυτή προέρχεται από τον αγώνα για την πατρίδα. Το έργο έχει γραφεί μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Στο αρχείο υπάρχουν δύο γραφές του έργου, χωρίς ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους.

2. Κωμικά έργα

Α. Ο άπιστος σύζυγος. Πρόκειται για το πιο σύνθετο δραματουργικά έργο του Μοσχόπουλου και τη μεγαλύτερη θεατρική του επιτυχία. Στις 28 σκηνές του έργου υπάρχουν όλοι οι γνωστοί μας κωμικοί τύποι: Η ζηλιάρα σύζυγος Όλγα που υποψιάζεται τον ενάρετο Αριστοτέλη, συνεπικουρούμενη από την κωμική γρια στρίγγλα μαμά της Ακακία. Η Ακακία συμπληρώνεται από τον κωμικό γέρο Πανδέκτη, καθηγητή της Νομικής ο οποίος με λατινικούρες καλείται να ρυθμίσει τα του διαζυγίου, όταν η Όλγα υποψιάζεται για απιστία τον σύζυγό της, ο οποίος απλώς θέλει να προστατέψει το φίλο του Φίλιππο,που έμπλεξε σε μια μονομαχία για την καρδιά της Θάλειας, την οποία υποψιάζεται επίσης η Όλγα. Την πλοκή της υπόθεσης πυροδοτεί ο κωμικός υπηρέτης Γιάννης. Μια κωμωδία παρεξηγήσεων, με γράμματα, καταπακτές και φαρσικά στοιχεία, με ευτυχές τέλος.

Ο «Άπιστος σύζυγος» παίζεται στις 5 Μαρτίου του 1924 από των θίασο των δεσποινίδων Νέζερ (Κατίνας και Ολυμπίας) στο θέατρο «Ο Κέφαλος» του Αργοστολίου, σε αποκριάτικη εσπερίδα, μαζί με την αποκριάτικη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Χορός Μετημφιεσμένων», και μουσικό μέρος, «ντουέτο και μονωδία των κ. Δ. Κουταβά και Β. Σαμουράκη». Οι Κουταβάς και Σαμουράκης συμμετέχουν και στην παράσταση, ερμηνεύοντας τον Πανδέκτη και τον Φίλιππο αντίστοιχα, ενώ τους υπόλοιπους ρόλους ερμηνεύουν οι: Ηλίας Βεργόπουλος (Αριστοτέλης), Ρίτα Δημητρακοπούλου (Όλγα), Ολυμπία Νέζερ (Ακακία), Κατίνα Νέζερ (Θάλεια), Π. Βεράρδος (Γιάννης), Γ. Σμπιλής (Αχθοφόρος)[10]. Την ίδια βραδιά, και στα πλαίσια της παράστασης ψάλλεται και ο «Ύμνος προς τον Έρωτα» του Μοσχόπουλου, τονισμένος από τον μουσικοδιδάσκαλο Ευάγγελο Σκλαβούνο. Η «τελευτέα απωχαιρετισμού παράστασις» (sic), σύμφωνα με το σχετικό πρόγραμμα ανεβαίνει την 9^η Μαρτίου της ίδιας χρονιάς – αυτή τη φορά ο «Άπιστος σύζυγος» είναι στο πρώτο μέρος της βραδιάς, που κλείνει με νούμερα της αθηναϊκής επιθεώρησης[11].

Ο «Άπιστος σύζυγος» επαναλαμβάνεται και στις 12 Οκτωβρίου 1924, αυτή τη φορά στο Δημοτικό Θέατρο «Ο Απόλλων» σε έκτακτη μουσικοθεατρική παράσταση, μαζί με την «Ορφανή»[12]. Στο πρόγραμμα αναφέρεται ότι συμμετέχουν οι καλύτεροι ερασιτέχνες της πόλης.

Β. Το βραβείον. «Μονόπρακτος δραματική κωμωδία», σε επτά σκηνές, με τέσσερα πρόσωπα. Ο Κίμων πολιορκεί στενά την Ελένη, η οποία αρνείται τον έρωτά του, και τελικά τα καταφέρνει όταν σώζει μια γριούλα από πυρκαγιά.

Το «Βραβείον» παίζεται στο πρώτο μέρος μεγάλης μουσικοθεατρικής παράστασης την 14^η Ιουλίου 1918 στο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» του Αργοστολίου, μαζί με μουσικά έργα από την Φιλαρμονική, το «Ζητείται Υπηρέτης» του αργοστολιώτη Μπάμπη Άννινου και το «Τέχνη και Έρως» του Μοσχόπουλου. Η βραδιά έκλεισε με τη Μασσαλιώτιδα και τον Εθνικό Ύμνο, καθώς ήταν αφιερωμένη στην εθνική γιορτή της Γαλλίας. Στο «Βραβείον» συμμετείχαν οι Τίτσα Πανά, Αικατερίνη Κορνελάτου, Αλέξανδρος Φωκάς και Διονύσιος Φορέστης[13].

Γ. «Ζήτω ο Έρως». Μονόπρακτον κωμειδύλλιον μεθ’ ενός άσματος. Οκτώ πρόσωπα σε δεκαοκτώ σκηνές, με ρεκόρ γάμων – όλοι οι πρωταγωνιστές παντρεύονται στο τέλος. Το ζεύγος των ερωτευμένων, Μαίρη και Ανδρέας, καταφέρνουν να πείσουν τον πατέρα της να αποδεχθεί τον Ανδρέα όταν ο τελευταίος εμφανίζεται ως ο μακρινός ανηψιός του Ηλία που έρχεται για να παντρευτεί τη Μαίρη, ο Στέφανος. Ο ίδιος ο Στέφανος δεν μένει στο ράφι, αφού παντρεύεται την αδελφή της Μαίρης, Έλλη, Ο Ηλίας παντρεύεται επίσης μια γειτόνισσα που λατρεύουν οι κόρες του, αλλά και οι δυο κωμικοί υπηρέτες, ο Γιάννης και η Ελευθερία, ανεβαίνουν και αυτοί τα σκαλιά της εκκλησίας, πράγμα που δικαιολογεί απόλυτα τον τίτλο του έργου.

Στο χειρόγραφο του έργου είναι γραμμένη, πλάι στα πρόσωπα το έργου και διανομή που μαρτυρεί πιθανή παράσταση του έργου: Ο Διονύσιος Αντύπας στον ρόλο του Ηλία Πετρίδη, Πελαγία Μαυροπούλου στον ρόλο της Μαίρης, η Ευφημία Παπαδοπούλου στον ρόλο της Έλλης, ο Μεμάς Αναστασόπουλος στον ρόλο του Ανδρέα Σπηλιάδη, ο Αλέκος Αναστασόπουλος στον ρόλο του Στέφανου Φόρτη, η Άννα Σεραφείμου στον ρόλο της Ελένης Λωράνδου, η Αναστασία Γεωργιάδου στον ρόλο της Ελευθερίας και ο Μεμάς Μπρούσκος στον ρόλο του μάγειρα Γιάννη. Για τον τόπο και τον χρόνο της παράστασης προς το παρόν δεν διαθέτουμε άλλες πληροφορίες[14].

Δ. «Η Αγία Γραφή». Μονόπρακτον κωμειδύλλιον, με έντεκα σκηνές και έξι πρόσωπα (τρία ζευγάρια), αλλά και πολλά λυρικά μέρη. Πρόκειται για παραλλαγή της υπόθεσης του «Ζήτω ο Έρως», μόνο που εδώ οι γυναίκες είναι εκείνες που θα αλλάξουν ρόλους για να ξεγελαστεί ο μακρινός ξάδελφος που έρχεται, αυτή τη φορά χωρίς ευνοϊκή διάθεση για την υποψήφια νύφη, Ειρήνη. Η φίλη της η Φαίδρα παριστάνει την υποψήφια νύφη προσποιούμενη αυτό που φοβόταν ο γαμπρός, ότι είναι πολύ θεοσεβούμενη, και τον ρίχνει στην αγκαλιά της Ειρήνης. Η ίδια η Φαίδρα δε μένει παραπονεμένη αφού παντρεύεται τον Φίλιππο, τον οποίο απέρριπτε στην αρχή του έργου.

Ε. «Το τέχνασμα». Μονόπρακτη φάρσα με μουσικά μέρη. Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται με περισσότερο κωμικό τρόπο. Ο Πάρις εργάζεται ως υπηρέτης με ψεύτικο όνομα στο σπίτι του Ιερεμία, θείου της αγαπημένης του Σαπφούς, και υφίσταται μύριους εξευτελισμούς από τον Ιερεμία, ο οποίος όμως προορίζει την κοπέλα για τον ηλικιωμένο Σαγρέδο. Ο Πάρις μεταμφιέζεται σε Σαγρέδο και παρουσιάζεται στον Ιερεμία, με τη βοήθεια του Τώνη, ερωτιάρη υπηρέτη του Σαγρέδου. Μετά από πολλά τραγούδια του «αρλεκίνου» Τώνη με την υπηρέτρια του Ιερεμία Αγγελική, καταλήγουμε και πάλι σε δύο γάμους: Ο Πάρις γίνεται αποδεκτός από τον Ιερεμία και παίρνει τη Σαπφώ, ο Τώνης αποκτά την αγαπημένη του Αγγελική και ο γέρος μένει στο ράφι.

Το «Τέχνασμα» παραστάθηκε στο Δημοτικό Καφενείο Αργοστολίου στις 18 Ιανουαρίου 1925, στα πλαίσια μουσικοθεατρικής παράστασης με πρωταγωνιστή τον Ιωάννη Μαρσέλλο. Ο τελευταίος κράτησε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Ιερεμία. Την Σαπφώ ερμήνευσε η Ειρήνη Μπρούσκου, κόρη του υψίφωνου Γερ. Μπρούσκου που επίσης συμμετείχε στην βραδιά τραγουδώντας την «Πρώτη Αγάπη» του Δ. Άβλιχου. Ο Μπρούσκος κράτησε και το ρόλο του υπηρέτη Τώνη, ο Γεράσιμος Αναστασόπουλος κράτησε το ρόλο του ψευτοϋπηρέτη Πάρη και η Καίτη Γαλιατσάτου υποδύθηκε την υπηρέτρια Αγγελική[15]. Το έργο θα ξαναπαιχτεί στο (θερινό) Δημοτικό Θέατρο «Ο Απόλλων» στις 12 Ιουλίου 1928. Και πάλι ο υψίφωνος Ιωάννης Μαρσέλλος πρωταγωνιστεί στη βραδιά (και υποθέτουμε ότι κρατάει και πάλι τον ρόλο του Ιερεμία, μολονότι κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται στο πρόγραμμα), που οργανώνεται υπέρ της Ομάδας Προσκόπων. «Το τέχνασμα» καταλαμβάνει το τρίτο μέρος της βραδιάς[16].

ΣΤ. Η «Κλυταιμήστρα» ανήκει στην ομάδα των έργων που πρέπει να γράφτηκαν μετά το 1940, αλλά την αναφέρουμε εδώ για λόγους πληρότητας. Είναι ένα πολύ μικρό δράμα σε δύο μέρη. Ο Ανδρέας αντιμετωπίζει τη ζηλοτυπία της συζύγου του Αίθρας, η οποία ενισχύεται από τη στρίγγλα πεθερά του Ουρανία. Η τελευταία νομίζει ότι έπιασε λαβράκι όταν οι κωμικοί υπηρέτες που τον παρακολουθούν ανακαλύπτουν ότι πηγαίνει σε ένα σπίτι και μιλά τρυφερά σε κάποια Κλυταιμήστρα . Όταν εισβάλλουν στο δωμάτιο αυτό ανακαλύπτουν ότι η Κλυταιμηστρα είναι η «καπνοσύρριγγά του» καθώς πήγαινε εκεί για να καπνίσει αφού του είχαν απαγορεύσει το κάπνισμα στο σπίτι. Το δράμα φαίνεται ανολοκλήρωτο.

ΙΙ. ¨Εργα του Μοσχόπουλου που λανθάνουν:

Από τα δημοσιεύματα του τοπικού τύπου, αλλά και τα προγράμματα των εκδηλώσεων στις οποίες συμμετείχε ο Γεράσιμος Μοσχόπουλος, συμπεραίνουμε ότι εκτός από τα έντεκα σωζόμενα δραματικά κείμενα υπήρχαν και άλλα, που παραστάθηκαν στο Αργοστόλι και τα κείμενα των οποίων εξακολουθούν να λανθάνουν ή έχουν χαθεί οριστικά. Πρόκειται για τα ακόλουθα έργα:

«Οι δύο ανεψιοί». Μονόπρακτη κωμωδία. Θα πρέπει να είναι από τις πρώτες δραματουργικές απόπειρες του Γ. Μοσχόπουλου, αφού Παραστάθηκε στις 7 Ιουλίου 1912 στο Δημοτικό Θέατρο Αργοστολίου «Ο Απόλλων», στο δεύτερο μέρος ευεργετικής παράστασης «υπέρ της εργολαβίας», μαζί με το τρίπρακτο δράμα του Ι. Δελληκατερίνη «Δια το χρήμα ή ο Μετανάστης», από τον Ελληνικό Δραματικό και Κωμειδυλλιακό θίασο (Συνεργασία Μαρίκας Κύρου – Κ. Βεντούρα)[17]. Δεν αποκλείεται να πρόκειται για παραλλαγή των «Ζήτω ο έρως» και «Αγία Γραφή», που έχουν παρεμφερή υπόθεση, ή κάποιο από τα δυο έργα με άλλο τίτλο.

«Τέχνη και Έρως». Μονόπρακτο λυρικό δράμα, με δύο πρόσωπα (Θάλεια, ορφανή κόρη και Θωμάς, τυφλός μουσικός». Παραστάθηκε στις 1/14 Ιουλίου 1918 στο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» του Αργοστολίου, με τους Λουκία Λάμπου και Αλέξανδρο Φωκά στους δυο ρόλους. Η Λάμπου συμμετείχε και με λυρικά άσματα στη βραδιά, στην οποία παίχτηκε και το «Βραβείον» του Μοσχόπουλου[18]. Το έργο παραστάθηκε και στις 18 Ιανουαρίου 1925 στο Δημοτικό Καφενείο Αργοστολίου (στο ρόλο της Θάλειας η Ειρήνη Μπρούσκου και στο ρόλο του Θωμά ο Γερ. Ι. Αναστασόπουλος). Την ίδια βραδιά, στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ο βαθύφωνος της Όπερας του Μόντε Κάρλο Ιωάννης Μαρσέλλος (που τραγούδησε Βέρντι, Μπετόβεν, Αλεβύ και Δ. Άβλιχο), είχε παρασταθεί και το «Τέχνασμα» του Μοσχόπουλου[19].

Το στενό πλαίσιο αυτής της ανακοίνωσης δεν επιτρέπει να αναφερθούμε εκτενέστερα στα έργα, γι’ αυτό θα κάνουμε κάποιες επιγραμματικές γενικές παρατηρήσεις.

1. Είναι σαφές ότι τα έργα γράφτηκαν για να παρασταθούν. Για όσα έχουμε στοιχεία για παραστάσεις τους («Το τέχνασμα», η Ορφανή, ο «Άπιστος σύζυγος»), διαπιστώνουμε ότι παίχθηκαν είτε στο θερινό θέατρο «Απόλλων» είτε στο Δημοτικό Καφενείο Αργοστολίου[20], ως μέρη μιας γενικότερης ψυχαγωγικής βραδιάς που περιελάμβανε άσματα από όπερες, μουσικές εκτελέσεις από τη Φιλαρμονική ή αναγνώσεις ποιημάτων, πράγμα που δικαιολογεί και τη μικρή τους έκταση. Είναι δείγματα της παράδοσης των μουσικοθεατρικών παραστάσεων ποικιλιών που είχαν αφήσει εποχή στην Κεφαλονιά του 19^ου αιώνα. Χαρακτηριστικό της παράδοσης αυτής είναι η ερασιτεχνική τους βάση με τη σύμπραξη κάποιου επαγγελματία (π.χ. του Ιωάννη Μαρσέλλου ή των αδελφών Νέζερ). Ο θίασος είναι συνήθως ολιγοπρόσωπος (γι’ αυτό και τα έργα έχουν τους «απολύτως απαραίτητους» ρόλους), και φαίνεται ότι η δραματουργική εξέλιξη κάθε έργου κόβεται και ράβεται στα μέτρα της βραδιάς. Αν υπάρχει κάποιος σπουδαίος καλλιτέχνης, το πρόγραμμα προσαρμόζεται στο ρεπερτόριό του και επιστρατεύονται οι καλλιτεχνικές δυνάμεις του νησιού για να τον υποστηρίξουν: η Φιλαρμονική θα παιανίσει, οι πολίτες που ασχολούνται με το θέατρο σε ερασιτεχνική βάση θα έρθουν να τον πλαισιώσουν. Η Κεφαλονιά έχει διατηρήσει ακόμη και μέχρι σήμερα την παράδοση του ερασιτεχνικού θεάτρου, χωρίς αυτό να σημαίνει αναγκαστικά εκπτώσεις στην ποιότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμη και οι επαγγελματικοί θίασοι των Αθηνών εκείνη την εποχή άλλαζαν έργα με μεγάλη συχνότητα, στελεχώνονταν από ηθοποιούς χωρίς θεατρικές σπουδές και δεν είχαν τη δυνατότητα μεγάλου αριθμού προβών. Είναι χαρακτηριστικό ότι πάντοτε το κοινό της Κεφαλονιάς ήταν ιδιαίτερα απαιτητικό και αυστηρό με τους επαγγελματικούς θιάσους (λυρικούς ή πρόζας) που έφθαναν στο νησί[21].

2. Ο Μοσχόπουλος, με αυτές τις δεδομένες συνθήκες (την κάλυψη αναγκών μιας παράστασης που κατά βάση υποστηρίζεται από το ντόπιο δυναμικό) χωρίς να γράφει το μεγάλο έργο, ξέρει καλά τους κανόνες της δραματουργικής πλοκής, για να επιτύχει το σκοπό του: να τέρψει ένα ακροατήριο μιας βραδιάς ποικιλιών. Τα κωμικά έργα είναι σαφώς καλύτερα και πιο δουλεμένα, και όλα ανήκουν στην κατηγορία του αστικού δράματος, με τους χαρακτήρες που ξεκινούν από το Μένανδρο και την commedia dell’ arte και περνούν από το κωμειδύλλιο και το δραματικό ειδύλλιο και φθάνουν στο κωμικό ή δραματικό βουλεβάρτο: τους ερωτευμένους, τους κωμικούς γέρους, τους υπηρέτες, με εργαλεία που ανάγονται εκεί: τα ευφυολογήματα, τις παρεξηγήσεις, τις επιστολές, τις κρύπτες, τα κατ’ ιδίαν, τις κωμικές απάτες. Όπως και στην commedia, οι τύποι του Μοσχόπουλου δεν διαθέτουν περισσότερα στοιχεία από το βασικό χαρακτηριστικό τους, δεν εξελίσσονται δραματουργικά ούτε έχουν ιδιαίτερη πολυμορφία. Είναι άχρονοι, α-τοπικοί και αναγνωρίσιμοι απ’ όλους.

3. Είναι έργα χωρίς τοπικό χρώμα (όπως π.χ. τα έργα του Ξενόπουλου) και με τη λόγια γλώσσα του Μοσχόπουλου, που γλυκαίνει στα κωμικά έργα, ωστόσο έργα αστικού σαλονιού – ας μην ξεχνάμε ότι το κοινό ήταν οι αστοί του Αργοστολίου. Το τοπικό ιδίωμα απουσιάζει παντελώς και κάτι τέτοιο δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Η κεφαλονίτικη ντοπιολαλιά δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κωμικό στοιχείο στην Κεφαλονιά, με τον ίδιο τρόπο που θα μπορούσε να λειτουργήσει στην Αθήνα. Κι αυτό γιατί στην Κεφαλονιά η ντοπιολαλιά την εποχή που γράφονται τα έργα του Μοσχόπουλου συνιστά στοιχείο ακόμη ζωντανό και εναργές, σε αντίθεση με την Αθήνα, όπου η συνύπαρξη ανθρώπων με προέλευση από διάφορα σημεία του ελληνικού κράτους και του μείζονος Ελληνισμού δίνει τη δυνατότητα στη ντοπιολαλιά να ακούγεται «παράξενη» και επομένως «κωμική» (όπως, για παράδειγμα ο ζακυνθινός κομπέρ Τζανέτος στην επί σειρά ετών μεσουρανούσα στην αθηναϊκή σκηνή επιθεώρηση «Παναθήναια» των Μπάμπη Άννινου, Γεώργιου Τσοκόπουλου και Πολύβιου Δημητρακόπουλου). Στην Κεφαλονιά, αυτό το κωμικό παραξένισμα του διαφορετικού ακούσματος δεν είναι ούτε κωμικό, ούτε διαφορετικό, ούτε καν παραξένισμα. Ακόμη και οι υπηρέτες μιλούν μια πιο εξευγενισμένη ελληνική – που είναι σίγουρο πως δεν ακουγόταν στα σαλόνια (και πολύ περισσότερο στις κουζίνες) των αργοστολιώτικων σπιτιών του μεσοπολέμου. Η τοποθέτηση της υπόθεσης κάποιων έργων στην Αθήνα έχει κι αυτή τον λόγο της: Το κοινό μιας μικρής πόλης (που επειδή είναι μικρή μπορεί να κρύβει μεγάλα μυστικά) μπορεί να παρακολουθήσει μια υπόθεση «απιστίας» ή κρυφού έρωτα με περισσότερη άνεση όταν ξέρει ότι εκτυλίσσεται σε μια κάποια απόσταση – και ο συγγραφέας αισθάνεται ασφάλεια ότι το κοινό του δεν θα προσπαθήσει να ταυτίσει τους χαρακτήρες με κάποιους αργοστολιώτες συμπολίτες του (μια και το «ονομαστί κωμωδείν» είναι χαρακτηριστικό τόσο στην αστική σατιρική ποίηση του Λασκαράτου, του Μολφέτα και του σατιρικού τύπου εν γένει στην Κεφαλονιά, όσο και στη λαϊκή ποίηση των αυτοσχέδιων ριμνών που έκαναν θραύση στο νησί την περίοδο του Καρναβαλιού). Συχνά αυτή όμως η ίδια διάσταση χρησιμοποιείται για να προσελκύσει το κοινό. Στο πρόγραμμα του «Άπιστου Συζύγου», του οποίου και μόνον ο τίτλος παραπέμπει σε κάτι σκαμπρόζικο, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Η Σκηνή στο Αργοστόλι», πράγμα που ασφαλώς βάζει τους συμπολίτες του σε σκαμπρόζικους συνειρμούς.

4. Είναι έργα με μουσική και τραγούδι, όπως τα είχε οραματιστεί μισό αιώνα πριν ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος, στον πρόλογο του δικού του έργου «Εναρέτη», χωρίς όμως τις υψηλές φιλοσοφικές αξιώσεις και τον παιδευτικό ρόλο που ήθελε εκείνος[22]. Γραμμένα από ένα λόγιο είναι έργα προορισμένα να τέρψουν και χωρίς ενοχές γι’ αυτό. Οι μουσικές γνώσεις του Μοσχόπουλου αλλά και οι στιχουργικές του ικανότητες τον έχουν βοηθήσει ιδιαίτερα εδώ. Οι χώροι στους οποίους παρασταίνονται τα έργα του, το Θερινό Θέατρο «Ο Απόλλων» και το Δημοτικό Καφενείο, βρίσκονταν ο ένας δίπλα στον άλλον στην Κεντρική Πλατεία του Αργοστολίου, χώρο ταυτισμένο με τη μουσική - η Φιλαρμονική περνάει από εκεί πολύ συχνά – οι λιτανείες, οι παρελάσεις, το καρναβάλι, αλλά και μεμονωμένες παρελάσεις και μίνι συναυλίες της Σχολής, όλα διαδραματίζονται στην κεντρική πλατεία – κέντρο της ζωής της πόλης, αλλά και τόπος των διοικητικών κτιρίων, των μεγάλων καφενείων, των κοσμικών εμφανίσεων, του νυφοπάζαρου. Λίγα μέτρα μόλις παρακάτω, το θέατρο «Κέφαλος» (όπου επίσης έχουμε παραστάσεις έργων του Μοσχόπουλου), θέατρο κατασκευασμένο για θέατρο όπερας, είναι κι αυτό ταυτισμένο με τη μουσική και τις παραστάσεις της Φιλαρμονικής Σχολής Αργοστολίου, που έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην καλλιτεχνική ζωή του νησιού για περίπου έναν αιώνα[23].

5. Τα δραματικά έργα είναι σαφώς πιο αδύναμα από τα κωμικά – δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη λογική του δραματικού ειδυλλίου, που ήδη στις δεκαετίες του 1910 και 1920 είναι παρωχημένο. Η «τοπική ουδετερότητα» αφαιρεί από τη δυναμική τους το ηθογραφικό στοιχείο που θα μπορούσε να τους προσδώσει το χαρακτηριστικό της αποτύπωσης της κοινωνικής πραγματικότητας του καιρού τους, όπως κατόρθωνε τον ίδιο καιρό με μεγάλη επιτυχία στην Αθήνα ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, χρησιμοποιώντας τα ζακυνθινά σαλόνια για να χρωματίσει την αθηναϊκή αναπτυσσόμενη αστική πραγματικότητα. Στα κωμικά έργα του Μοσχόπουλου το φαρσικό στοιχείο και η μπριλάντε διάθεση δεν αρκούν για να στοιχειοθετήσουν μια στιβαρή κωμική κατάσταση, ωστόσο το λεπτό αστικό χιούμορ του Μοσχόπουλου, μακριά από την καυστική σάτιρα του Λασκαράτου ή το διαπεραστικό χιούμορ του Μολφέτα, είναι πρόσφορο να τέρψει το κοινό του Αργοστολίου, σε μια ευχάριστη βραδιά με μουσική, αποσπάσματα όπερας, και ευχάριστα έργα που θα συγκινήσουν το ακροατήριο χωρίς όμως να υπάρχει η πρόθεση να προχωρήσουν πιο βαθιά, σ’ έναν ουσιωδέστερο κοινωνικό προβληματισμό. Ακόμη και στο «Μονόπρακτον λυρικόν δραματικόν σχεδίασμα» όπου γίνονται σαφείς αναφορές στον Πόλεμο, ο τελευταίος δεν είναι παρά η αφορμή για να στηθεί το δακρύβρεχτο love-story.

Αυτή η τάση «απόδρασης από την πραγματικότητα» δεν θα πρέπει να μας δίνει την αίσθηση ότι ο δημιουργός δεν αφουγκράζεται την εποχή του – ωστόσο είναι χαρακτηριστική εποχών κατά τις οποίες η καθημερινότητα είναι αρκετά δύσκολη για να την κάνουμε ακόμα δυσκολότερη με ένα έργο που θα την απεικονίζει πιστά. Τα μεγάλα ζητήματα της εποχής είναι απόντα όχι επειδή ο Μοσχόπουλος τα αγνοεί ή για κάποιον λόγο «φοβάται» να τα αγγίξει, αλλά κυρίως επειδή γνωρίζει τι είναι εκείνο που απαιτεί η περίσταση, η αφορμή για την οποία γράφονται και παρασταίνονται: Μια ευχάριστη βραδιά, με μουσική, τραγούδι και θέατρο, σε μια μικρή πόλη. Περιθώρια για πολλούς πειραματισμούς δεν υπάρχουν στο Αργοστόλι των βαλκανικών πολέμων, του πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου ή της μετά το 1922 περιόδου.

6. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι για την Κεφαλονιά η εποχή της μεγάλης θεατρικής ακμής έχει περάσει. Το Αργοστόλι δεν είναι πλέον, στη δεκαετία του 1920, η πνευματική και καλλιτεχνική εστία του δεύτερου μισού του 19^ου αιώνα – πρόκειται πια για μια μικρή επαρχιακή πόλη της Ελλάδας, η οποία συνταράσσεται από δραματικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Τα Επτάνησα μετά την Ένωση διατήρησαν την πνευματική τους αίγλη κυρίως τροφοδοτώντας τα αθηναϊκό κέντρο με λόγιους και καλλιτέχνες μεγαλωμένους στην επτανησιακή περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Στα ίδια τα νησιά, με εξαίρεση την Κέρκυρα, η υποχώρηση της πνευματικής παραγωγής είναι ραγδαία. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι, ούτως η άλλως, ακόμη και κατά την περίοδο της ακμής των κεφαλληνιακών γραμμάτων, η δραματική παραγωγή είναι μικρή, με σπουδαιότερο εκφραστή τον Γεώργιο Άβλιχο και την «Καταστροφή των Ψαρών», που εκδόθηκε το 1883[24]. Με εξαίρεση τον Χαραλάμπη Άννινο (που έγραψε όμως τα θεατρικά έργα του εκτός Κεφαλονιάς) κανένας κεφαλονίτης δραματικός συγγραφέας δεν κατορθώνει να περάσει με μεγάλη επιτυχία τα σύνορα του νησιού και να παιχθεί από επαγγελματικούς θιάσους στην υπόλοιπη Ελλάδα ή σε κέντρα του υπό διαρκή συρρίκνωση μείζονος Ελληνισμού. Επομένως ο Μοσχόπουλος δεν είχε μια γερή τοπική παράδοση αστικού δράματος για να πατήσει – τα μάτια του πρέπει να είναι στραμμένα περισσότερο στα ξένα (κυρίως γαλλικά) δράματα που μεσουράνησαν στη νεοελληνική σκηνή και επηρέασαν αποφασιστικά και την ελληνική δραματουργία – τον Ξενόπουλο και το Χορν, χωρίς το βάθος του βλέμματός τους και χωρίς το ηθογραφικό βλέμμα, όπως αναφέραμε παραπάνω.

Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την ανταλλαγή των πληθυσμών που προκάλεσε η εθνική και ανθρωπιστική καταστροφή του 1922[25], η ελληνική κοινωνία και κατ’ επέκτασιν η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή δέχεται κύματα επιδράσεων όχι πλέον από τη Δύση, αλλά από την Ανατολή. Το είδος του μουσικού θεάτρου, στο οποίο διέπρεψαν πολλοί επτανήσιου μουσουργοί όπως ο Διονύσιος Λαυράγκας, ο Ναπολέων Λαμπελέτ, ο Σπύρος Σαμάρας και πολλοί άλλοι θα αρχίσει σιγά σιγά να υποσκελίζεται από την δύναμη των ανατολίτικων ήχων της Μικράς Ασίας που φέρνουν μαζί τους οι πρόσφυγες.

Μπορεί ο Μοσχόπουλος να είχε αρκεστεί σε μια «ελαφρά απόδραση» από τη ζοφερή πραγματικότητα (όπως στο αθηναϊκό κέντρο έκανε η επιθεώρηση). Ωστόσο δεν μπορείς να αποδράσεις από τον κόσμο που έρχεται μένοντας προσκολλημένος σε μια εποχή που τελειώνει. Η Ελλάδα μετά το 1922 είναι ένας καινούριος κόσμος - η Κεφαλονιά, υποδεχόμενη και η ίδια τα κύματα των προσφύγων, δεν είναι βέβαιο ότι μπορεί να κατανοήσει την αλλαγή. Οι πρόσφυγες εγκαθίστανται στο θέατρο «Ο Κέφαλος» - είναι μια λύση ανάγκης που σήμερα, ογδόντα πέντε χρόνια μετά, μας παρέχει έναν συγκλονιστικό συμβολισμό. Οι μικροαστικές συγκρούσεις του Μοσχόπουλου είναι οι τελευταίοι απόηχοι του παλιού κόσμου – μιας εστέτ «ωραίας εποχής» που τελειώνει νομοτελειακά.

Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν ο Μοσχόπουλος είχε την πρόθεση με τα έργα αυτά να επιχειρήσει να ξεφύγει από τα στενά τοπικά όρια του νησιού. Το σύνολο όμως της πολιτείας του δείχνει ότι μάλλον προτίμησε να παραμείνει πρωταγωνιστής στην πνευματική σκηνή του τόπου του παρά να δοκιμάσει να μπει στα βαθιά νερά του αθηναϊκού κέντρου. Ίσως να του ήταν αρκετά η καθολική αποδοχή που απολάμβανε ως πνευματικός άνθρωπος μέχρι τα βαθιά του γεράματα από την τοπική κοινωνία του Αργοστολίου και ο θαυμασμός με τον οποίον μιλούν μέχρι σήμερα γι’ αυτόν οι ηλικιωμένοι Αργοστολιώτες που τον γνώρισαν από κοντά[26]. Ας μην ξεχνάμε ότι, παρόλο που ο ίδιος δείχνει να παρακολουθεί και να ενημερώνεται για τα νέα πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα που σαρώνουν την Ευρώπη στον Μεσοπόλεμο, ο ίδιος δεν δείχνει προθυμία να τα ακολουθήσει. Δεν δείχνει να τον συνεπαίρνουν οι σειρήνες του μοντερνισμού – η ποίησή του και τα τραγούδια του που βλέπουμε να πλαισιώνουν τα θεατρικά του έργα, δεν ακολουθούν τα νέα ρεύματα. Η μικρή πόλη, η μικρή κοινωνία απαιτούν προβλέψιμα πράγματα – ιδίως όταν αυτή η μικρή κοινωνία επιχειρεί, μέσα σε μια ατμόσφαιρα εκρηκτική, να κρατηθεί από εκείνο το παρελθόν για να περισώσει την ιδιαιτερότητά της μέσα στην νεοελληνική πραγματικότητα. Ένα σημαντικό πνευματικό παρελθόν και υπόβαθρο κάνουν δυσκολότερο το δίλημμα να το αποχωριστεί κανείς ή όχι. Αλλά και δυσκολότερο το άνοιγμα των φτερών προς μια καινούρια εποχή.

Ωστόσο δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε ότι, με όλα τα παραπάνω δεδομένα ο Μοσχόπουλος είναι ένας πνευματικός άνθρωπος που συνθέτει έναν ικανό αριθμό δραμάτων σε έναν τόπο όπου δεν ανθεί επαγγελματικό θέατρο, όπου η πνευματική ζωή δεν βρίσκεται σε ιδιαίτερη ακμή, αλλά και που η ατμόσφαιρα και οι υποδομές της τοπικής κοινωνίας (θεατρική στέγη, οργάνωση των μουσικών σπουδών με τη Φιλαρμονική, οργάνωση των παραστάσεων ποικιλιών, αλλά και κυρίως το ενδιαφέρον του κοινού) επιτρέπουν σε έναν δημιουργό να εκφραστεί καλλιτεχνικά-δραματουργικά, στο περιθώριο πολλών πνευματικών του δραστηριοτήτων και με σαφή προσανατολισμό τα έργα αυτά να παρασταθούν. Μια πνευματική μορφή που λειτουργεί καλλιτεχνικά σ’ έναν τόπο που ανθίσταται ακόμη και παράγει πολιτισμό, αγκιστρωμένος ωστόσο στο παρελθόν του.

Αυτό το θετικό, μέσα στα περιορισμένα τοπικά πλαίσια, κλίμα, σε συνδυασμό με τη χαρισματική προσωπικότητα του Μοσχόπουλου, του χάρισαν αυτή την θεατρική επιτυχία, που προσθέτει ένα κομμάτι στο εμβληματικό προφίλ που έχτισε στην Κεφαλονιά του Μεσοπολέμου, προφίλ που εδραιώθηκε μέσα από τη θέση του ως διευθυντή της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, προσφέροντας την εικόνα ενός πνευματικού καλλιεργημένου ανθρώπου σε έναν τόπο που, αποδυναμωμένος από τα μεγέθη του παρελθόντος, τον χρειαζόταν περισσότερο από ποτέ. Δυστυχώς αυτή η εκτίμηση του κόσμου και η πολύμορφη πνευματική παραγωγή δεν ήταν σε θέση να του εξασφαλίσουν οικονομική ευχέρεια ώστε να μπορεί να ζει από το γράψιμό του. Άλλη μια προβολή της «παλιάς εποχής» σε έναν κόσμο όπου η δημιουργική γραφή είχε σε μεγάλο βαθμό επαγγελματοποιηθεί (τουλάχιστον για όσους συγγραφείς δημοσιογραφούσαν, έγραφαν θεατρικά έργα ή μετέφραζαν λογοτεχνήματα). Ο Μοσχόπουλος έζησε και πέθανε ως επαγγελματίας «ερασιτέχνης» (εραστής της τέχνης), χωρίς αυτό να είναι μειωτικό της ποιότητας του έργου του. «Ερασιτέχνης», όπως όλοι σχεδόν οι κεφαλονίτες λόγιοι της παλιάς εποχής. Τίτλος, ασφαλώς, τιμητικός.

Ο Γεράσιμος Μοσχόπουλος πέθανε πολύ φτωχός και ξεχασμένος από όλους, το 1974. Όταν σκεφτόμουν πως θα κλείσω αυτή την ανακοίνωση για εκείνο τον εραστή της τέχνης, μου ήρθε στο νου το γνωστό ποίημα του Καρυωτάκη για τους «άδοξους ποιητές των αιώνων». Όμως αποφάσισα αντί γι’ αυτό να παραθέσω τους στίχους ενός τραγουδιού από ένα από τα έργα στα οποία αναφέρθηκα, την «Αγία Γραφή», που θεωρώ ότι αντανακλά τις απόψεις του δραματουργού, ποιητή, λόγιου για την τέχνη του. Είναι ένα αυτοαναφορικό κείμενο – στο έργο οι inamorati Ανδρέας και Ειρήνη τραγουδούν:

«Επάνω στα ολόχρυσα φτερά της φαντασίας

Σ’ ελίκνισα, στης θάλασσας τους κάτασπρους αφρούς,

Στις μαγικές και ξάστερες νυχτιές των Πανσελήνων,

Στους πρώτους της ροδόπεπλης αυγούλας τους παλμούς…

Το δείλι, στες απόχρωσες τις μύριες που στολίζουν

Τη Δύσι, ενώ φαίνεται η φύσις βυθισμένη

Σε μία μεγαλόπρεπη μελέτη, και τα φύλλα

Δεν σειούνται, και μια μυστική γαλήν’ είν’απλωμένη·

Κι η θάλασσα φεγγοβολεί από της τελευταίες

Ακτίδες, που ο ήλιος φιλιώντας την της στέρνει,

Ωσάν βροχή από χρυσό κι από μαργαριτάρια,

Ενώ καμπάνα ταπεινή εσπερινό σημαίνει…»

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Περιγραφή των υπό εξέταση χειρογράφων σύμφωνα με το Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής[27].

(Γενικό) [ISAD(G)], 2^nd edition. Ottawa 2000)

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1
3.1.2 Τίτλος	Φάκελος θεατρικων έργων Γερασίμου Χ. Μοσχόπουλου – φάκελος χειρογράφων θεατρικών έργων – Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου
3.1.3 Χρονολογία	περίπου 1910-1950
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Φάκελος
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	12 χειρόγραφα τετράδια
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Στα τετράδια περιέχονται θεατρικά έργα του Γεράσιμου Χ. Μοσχόπουλου, διευθυντή της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης Αργοστολίου.

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.1
3.1.2 Τίτλος	«Η Αγία Γραφή. Μονόπρακτον Κωμειδύλλιον»
3.1.3 Χρονολογία	περίπου 1910-1950
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Λευκό κάλυμμα, αποτελείται από 17 ριγέ φύλλα. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.030. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 2-15 στο recto και στο verso, με μελάνι χρώματος καφέ και με κόκκινες υπογραμμίσεις στα πρόσωπα, τίτλους σκηνών και σκηνικές οδηγίες. Διαστάσεις 35 X 22,5 cm. Στο recto του φ. 2 φέρει σημείωση με άλλο χέρι και δυσανάγνωστη υπογραφή: «Η Αγία Γραφή είναι λυρική Δραματική Κωμωδία».
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει το μονόπρακτο Κωμειδύλλιο «Η Αγία Γραφή». Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Ειρήνη, Φαίδρα, Φίλιππος, Παύλος, Ελένη, Ανδρέας. Συνολικός αριθμός σκηνών: 11
3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.2
3.1.2 Τίτλος	Γερασίμου Χ. Μοσχοπούλου, δημοσιογράφου. «Μία Αγία». Μονόπρακτον λυρικόν δραμάτιον
3.1.3 Χρονολογία	περίπου 1910-1950
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 6 ριγέ φύλλα και λευκό κάλυμμα με τον τίτλο. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.021. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 1-4 στο recto και στο verso, και το 5 μόνο στο recto με μελάνι χρώματος μαύρου και με κόκκινες υπογραμμίσεις στα πρόσωπα, τίτλους σκηνών και σκηνικές οδηγίες. Διαστάσεις 33 x 24 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει το μονόπρακτο λυρικό δραμάτιο «Μία Αγία». Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Χλόη Μαργέτη, Λευκή Ρένεση, Πλάτων Βολτέρας, Δωροθέα, θαλαμηπόλος της Χλόης. Συνολικός αριθμός σκηνών: 6

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.3
3.1.2 Τίτλος	Μονόπρακτον Λυρικόν Δραματικόν Σχεδίασμα
3.1.3 Χρονολογία	περίπου 1910-1950
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 12 ριγέ φύλλα κάλυμμα από χοντρό χαρτί χρώματος ροζ. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.031. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 3-11 στο recto και στο verso, με μελάνι χρώματος μπλε και με κόκκινες υπογραμμίσεις στις σκηνικές οδηγίες. Στο φ. 9 υπάρχει τραγούδι που πρέπει να έχει γραφεί σε τρεις διαφορετικές χρονικές στιγμές αφού οι τρεις στροφές του είναι γραμμένες με διαφορετικό χρώμα μελανιού και η στροφή ΙΙ από τον γραφικό χαρακτήρα φαίνεται να έχει γραφεί μεταγενέστερα πάνω από άλλο κείμενο που έχει σβηστεί. Διαστάσεις 20 x 27,5 cm. Επιπλέον περιέχεται μικρό φύλλο χαρτιού καφέ χρώματος γραμμένο με άλλο χέρι που περιέχει παρατηρήσεις «Καλό είναι να απλοποιήσετε τη γλώσσα […]»
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει το δράμα με τίτλο «Μονόπρακτον Λυρικόν Δραματικόν Σχεδίασμα» Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Φανή, ετών 24, ελαφρώς χωλή τον δεξιόν πόδα, Λάμπης, ετών 30, ανάπηρος κατά την αριστεράν χείρα, Μαρία, ετών 60, τροφός της Φανής. Συνολικός αριθμός σκηνών: 3

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.4
3.1.2 Τίτλος	Γερασίμου Χ. Μοσχοπούλου, «Νόθος». Μονόπρακτον δράμα
3.1.3 Χρονολογία	περίπου 1910-1950
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 15 ριγέ φύλλα και κάλυμμα από λευκό χαρτόνι σε χρώμα παπύρου. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.028. Γραμμένα με το χέρι του Μοσχόπουλου τα φύλλα 3-12 στο recto και στο verso, στο recto του 13, στο verso του 2 με μολύβι διανομή με μελάνι χρώματος μαύρου και με κόκκινες υπογραμμίσεις σε τίτλους σκηνών και σκηνικές οδηγίες. Μεταξύ των φύλλων 12 και 13 υπάρχει κομμένο φύλλο. Προσθήκες με μολύβι στο περιθώριο του 10^v, 11^r, και στο τέλος του 13^r. Διαστάσεις 20,8 x 27,5 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει το μονόπρακτο λυρικό δραμάτιο «Νόθος». Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Φανή, Τέλης, Δανάη. Συνολικός αριθμός σκηνών: 5

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.5
3.1.2 Τίτλος	«Ο άπιστος σύζυγος». Κωμωδία μονόπρακτος υπό […]
3.1.3 Χρονολογία	πριν το 1924 (μαρτυρείται παράσταση}
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 38 ριγέ φύλλα και μπλε κάλυμμα. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.029. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 3, 5-34 στο recto και στο verso, με μελάνι χρώματος μαύρου και με κόκκινες υπογραμμίσεις στα πρόσωπα, τίτλους σκηνών και σκηνικές οδηγίες. Στο φ. 34^v χειρόγραφο σημείωμα με μολύβι του υποβολές «Επαίχθη εν Αργοστολίω δια πρώτην φοράν τη 5/3/924 με πλήρη επιτυχίαν». Διαστάσεις 29 x 20 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει τη μονόπρακτη κωμωδία «Ο άπιστος σύζυγος». Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Όλγα, Αριστοτέλης, σύζυγος της Όλγας, Ακακία, Φίλιππος, Θάλεια (μνηστή του Φίλιππου), Πανδέκτης, γέρος καθηγητής της Νομικής, Γιάννης, υπηρέτης του Αριστοτέλη, ένας αχθοφόρος. Συνολικός αριθμός σκηνών: 28

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.6
3.1.2 Τίτλος	«Ο άπιστος σύζυγος». Μονόπρακτος κωμωδία
3.1.3 Χρονολογία	πριν το 1924 (μαρτυρείται παράσταση}
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 22 ριγέ φύλλα και μπλε κάλυμμα. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.023. Όχι αυτόγραφο (υπάρχουν ωστόσο σημειώσεις γραμμένες με το χέρι του Μοσχόπουλου στο κείμενο). Γραμμένα τα φύλλα 2-21 στο recto και στο verso, και 22 μόνο στο recto, με μελάνι χρώματος μαύρου.». Διαστάσεις 30 x 20,6 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει τη μονόπρακτη κωμωδία «Ο άπιστος σύζυγος». Άλλη γραφή του υπό GR CORG MOSG 1.5 Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Ροζαλία (Όλγα), Θωμάς (Αριστοτέλης,) σύζυγος της Όλγας, Ματθίλδη (Ακακία), Γεώργιος (Φίλιππος), Θάλεια (μνηστή του Φίλιππου), Πανδέκτης, γέρος καθηγητής της Νομικής, Γιάννης, υπηρέτης του Αριστοτέλη, ένας αχθοφόρος. Συνολικός αριθμός σκηνών: 28

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.7
3.1.2 Τίτλος	Γερασίμου Χ. Μοσχοπούλου, δημοσιογράφου. «Η ορφανή». Δραμάτιον εις πράξιν μίαν υπό Επιxάρμου Κρανίου.
3.1.3 Χρονολογία	1918
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 17 ριγέ φύλλα και κάλυμμα από χοντρό χαρτί σε χρώμα παπύρου, με ενδιάμεσα κομμένα φύλλα, χωρίς χάσματα στο χειρόγραφο. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.027. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 2-14 στο recto και στο verso, με μελάνι χρώματος μαύρου και με κόκκινες υπογραμμίσεις σε τίτλους σκηνών και σκηνικές οδηγίες. Στο φ. 14^v μονογραφή του Μοσχόπουλου και χρονολογία 18.10.18. Διαστάσεις 30 x 20 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει τo μονόπρακτο «ειδυλλιακόν δραμάτιον» «Η ορφανή». Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Λώρης, ετών 22, Στέφανος, ετών 28, Ελένη, ετών 46 και Ουρανία, ετών 18. Συνολικός αριθμός σκηνών: 7

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.8
3.1.2 Τίτλος	«Ο Έρως της Ορφανής». Δραμάτιον εις πράξιν υπό Επιχάρμου του Κρανίου.
3.1.3 Χρονολογία	1910-1918
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 16 ριγέ φύλλα και κάλυμμα από χοντρό χαρτί σε χρώμα μπλε, με ενδιάμεσα κομμένα φύλλα, χωρίς χάσματα στο χειρόγραφο. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.024. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 2-13 στο recto και στο verso, με μελάνι χρώματος μαύρου και με κόκκινες υπογραμμίσεις σε τίτλους σκηνών και σκηνικές οδηγίες. Σε όλο το μήκος του χειρογράφου διορθώσεις και σημειώσεις με μολύβι. Διαστάσεις 28,6 x 20,5 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει το μονόπρακτο δράμα «ο Έρως της Ορφανής». Πρέπει να πρόκειται για σχεδίασμα του έργου «Η Ορφανή» Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Κα Ελένη ετών 40, Λώρης υιός της, ετών 22, Αλέκος [Στέφανος], φίλος του Λώρη, ετών 26, Ουρανία, ορφανή ψυχοκόρη, ετών 18. Συνολικός αριθμός σκηνών: 7

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.9
3.1.2 Τίτλος	[Τετράδιο με τρία δράματα: «Κλυταιμήστρα», «Χλόη», «Μονόπρακτον λυρικόν δραματικόν σχεδίασμα»].
3.1.3 Χρονολογία	μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (κρίνοντας από την υπόθεση του τελευταίου)
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 18 λευκά φύλλα και μισό κάλυμμα από χοντρό χαρτί σε χρώμα μπλε, με ενδιάμεσα κομμένα φύλλα, χωρίς χάσματα στο χειρόγραφο. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.026. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 2-17 στο recto και στο verso, και στο 18 μόνο στο recto, σε δύο στήλες (ή δεξιά κενή ή με σημειώσεις) με μελάνι χρώματος μπλε. Διαστάσεις 29,1 x 19,5 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει τρία μονόπρακτα δράματα: «Κλυταιμήστρα – φάρσα εις δύο μικρά μέρη» (φ. 2-7) Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Αίθρα, ετών 25, Ουρανία, ετών 60, μητέρα της Αίθρας, Ανδρέας, ετών 30, σύζυγος της Αίθρας, Γιάννης, ετών 40, υπηρέτης, Τώνης, ετών 50, υπηρέτης. Συνολικός αριθμός σκηνών: 3 + 2. «Χλόη». Μονόπρακτον λυρικόν δραματικόν προσχεδίασμα. (φ. 8-11). Εποχή και χρόνος: αρχαία Ελλάδα, Αθήνα Τόπος-σκηνικός χώρος: εσωτερικό αρχαίου μεγάρου. Πρόσωπα του έργου: Χλόη, ελληνίδα 17 ετών ευγενικής καταγωγής, Ξούθος, Ζεύξις και Μέγης (ευγενείς νέοι των Αθηνών), νεαρά θεράπαινα της Χλόης, δύο νεαρές αμφίπολοι. Συνολικός αριθμός σκηνών: 3. Μονόπρακτον λυρικόν δραματικόν σχεδίασμα (φ. 12-18). Πρόκειται για άλλη γραφή του χφ. υπό GR CORG MOSG 1.3. Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι, δεν προσδιορίζεται Πρόσωπα του έργου: Φανή, ετών 24, ελαφρώς χωλή τον δεξιόν πόδα, (ή έχουσα ελαφρώς εξογκωμένην την δεξιάν ωμοπλάτην) Λάμπης (ή Τέλης) ετών 30, ανάπηρος κατά την αριστεράν χείρα, Μαρία, ετών 60, τροφός της Φανής. Συνολικός αριθμός σκηνών: 3

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.10
3.1.2 Τίτλος	Το βραβείον. Μονόπρακτος δραματική κωμωδία.
3.1.3 Χρονολογία	πριν το 1918 (μαρτυρείται παράσταση)
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 7 ριγέ φύλλα, χωρίς κάλυμμα. Δεν φέρει αριθμό εισαγωγής. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 1-6 στο recto και στο verso, και στο 7 μόνο το recto, με μελάνι χρώματος μαύρου και με κόκκινες υπογραμμίσεις σε τίτλους σκηνών και σκηνικές οδηγίες. Πρόσωπα του έργου στο φ. 1 με μολύβι. Φέρει μεταγενέστερες διαγραφές με μαύρο μελάνι. Διαστάσεις 20,6 x 27,5 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει την μονόπρακτη δραματική κωμωδία «Το βραβείον». Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι. Πρόσωπα του έργου: Ελένη, Αρετή (μητέρα της), Έκτωρ (αδελφός της Ελένης, πρόσκοπος), Κίμων (πρόσκοπος, φίλος του Έκτορα). Συνολικός αριθμός σκηνών: 8

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.11
3.1.2 Τίτλος	Το τέχνασμα (μονόπρακτη φάρσα)
3.1.3 Χρονολογία	πριν το 1925 (μαρτυρείται παράσταση)
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 19 ριγέ φύλλα, χωρίς κάλυμμα. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.022. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 2-18 στο recto και στο verso, το 19 μόνο το recto, και το 1 στο ρεψτο φέρει τίτλο γραμμένο από τον Μοσχόπουλο και στο verso περιέχει τη διανομή γραμμένη με άλλο χέρι. Στο 7^r περιέχει μεταγενέστερες προσθήκες με μολύβι στο αναφερόμενο στην σελίδα εκείνη τραγούδι. Μελάνι χρώματος μαύρου Διαστάσεις 20,8 x 27,3 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει τη μονόπρακτη φάρσα «Το τέχνασμα». Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι. Πρόσωπα του έργου: Ιερεμίας Πετρίτσης, ετών 65, Σαπφώ, ανηψιά του, ετών 18, Πάρις Λουκίσσας (εραστής της Σαπφώς, ετών 26), Επίκουρος Σαγρέδος, ετών 75, Τώνης (υπηρέτης του Επίκουρου, ετών 26), Αγγελική (καμαριέρα του Πετρίτση), ετών 19. Συνολικός αριθμός σκηνών: 16

3.1.1 Κωδικός αναγνώρισης	GR CORG MOSG 1.12
3.1.2 Τίτλος	Γερασίμου Χ. Μοσχοπούλου, δημοσιογράφου. «Ζήτω ο Έρως». Μονόπρακτον κωμειδύλλιο μεθ’ ενός άσματος υπό Επιχάρμου του Κρανίου.
3.1.3 Χρονολογία	1910-1950
3.1.4. Επίπεδο περιγραφής	Τεκμήριο
3.1.5 Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής	Τετράδιο σταχωμένο με κλωστή. Αποτελείται από 26 ριγέ φύλλα, με μπλε κάλυμμα. Φέρει αριθμό εισαγωγής 48.025. Γραμμένα με το χέρι του Γ. Μοσχόπουλου τα φύλλα 2-21 στο recto και στο verso, το 22 μόνο το recto, με μαύρο μελάνι και κόκκινες υπογραμμίσεις στα πρόσωπα και στις σκηνικές οδηγίες. Στο 2^r γραμμένη με μολύβι η διανομή. Φέρει προσθήκες και διορθώσεις στο περιθώριο, γραμμένες από τον Μοσχόπουλο. Διαστάσεις 29,8 x 20 cm.
3.3.1 Παρουσίαση περιεχομένου	Περιέχει το μονόπρακτο κωμειδύλλιο «Ζήτω ο Έρως» Εποχή και χρόνος: σύγχρονα του συγγραφέα. Τόπος-σκηνικός χώρος: αστικό σαλόνι. Πρόσωπα του έργου: Ηλίας Πετρίδης, Μαίρη και Έλλη (θυγατέρες του), Ανδρέας Σπηλιάδης, Στέφανος Φόρτης, Ελένη Λωράνδου, Ελευθερία (υπηρέτρια), Γιάννης (μάγειρος). Συνολικός αριθμός σκηνών: 19

(όλες οι εικόνες προέρχονται από το αρχείο του Κοργιαλενείου Ιδρύματος Κεφαλληνίας)

[1] Ο Χαράλαμπος Μοσχόπουλος ήταν από τους σπουδαιότερους ψάλτες και δασκάλους της βυζαντινής μουσικής στην Κεφαλονιά. Στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη σώζεται το Αρχείο χειρογράφων εκκλησιαστικής μουσικής Χαρ. Μοσχόπουλου, το οποίο περιέχει εκκλησιαστικούς ύμνους τονισμένους με τον ιδιαίτερο κφαλληνιακό τρόπο, αλλά και μαθήματα βυζαντινής μουσικής. Το αρχείο αυτό, μαζί με άλλα αρχεία του Κοργιαλενείου Ιδρύματος, ψηφιοποιήθηκε στα πλαίσια της υλοποίησης του έργου «Ψηφιακό Αρχείο Επτανησιακού Πολιτισμού» (2005-2008) του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» με επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή Πανεπιστημίου κ. Γεώργιο Μοσχόπουλο.

[2] Για τη σταδιοδρομία του Γεράσιμου Μοσχόπουλου στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη Αργοστολίου βλέπε Ηλίας Τουμασάτος, «Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη 1924-1954. Μια διάσταση του Κληροδοτήματος του Μαρίνου Κοργιαλένιου», Επτανησιακά Ιδρύματα-Κληροδοτήματα: Η πνευματική-πολιτισμική και κοινωνική συμβολή τους (Πρακτικά Συνεδρίου), Αργοστόλι: Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, 2007, σσ. 459-479.

[3] Ο Μοσχόπουλος χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο “Lux” έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό ποιημάτων (κυρίως σονέτων) στις τοπικές εφημερίδες «Εληά» και «Παρατηρητής», έντυπα με τα οποία συνεργαζόταν τακτικά.

[4] Σπύρος Ευαγγελάτος, Ιστορία του θεάτρου εν Κεφαλληνία 1600-1900, διατριβή επί διδακτορία, βιβλιοθήκη Σοφίας Σαριπόλου αρ. 5, Αθήνα: Εθν. Καπ. Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1970, σ. 227. Γίνεται αναφορά σε παράσταση του «Τεχνάσματος» του Μοσχόπουλου το 1928.

[5] Ειδικότερα, πρόκειται για τα τραγούδια «Η τυφλή ανθοπώλις», ποίημα Γ. Ζαλοκώστα, Μέλος Γ. Χ. Μοσχόπουλου, Εν Αργοστολίω 1912· Η «τυφλή ανθοπώλις» εκτελείται πριν από την τέταρτη πράξη του δράματος «Η Εσμέ», στο Δημοτικό Θέατρο Αργοστολίου «Ο Κέφαλος» την 5^η Ιουνίου 1927 (Βλ. το πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 6) «Παιδική προσευχή δια τρίφωνον παιδικήν χορωδίαν συνοδεία Εκκλ. Οργάνου ή Armonium (ad libitum)”, Ποίησις Γερ. Χ. Μοσχοπούλου, μουσική Κ. Μπουχάγιερ· «Της ψυχής σου η ομορφάδα», δια τετράφωνον χορωδίαν συνοδεία πιάνου, στίχοι Γερ. Χ. Μοσχοπούλου, μουσική Κ. Α. Μπουχάγιερ· [άτιτλο τραγούδι], στίχοι και μουσική Γερ. Χ. Μοσχοπούλου· «Στο Σιγάρο», στίχοι και μουσική Γερ. Χ. Μοσχοπούλου· «Ωσαννά!», δι’ ανδρικήν χορωδίαν συνοδεία πιάνου, ποίησις Γ. Μοσχοπούλου, μουσική Κ. Μπουχάγιερ· «Στην Κεφαλλονιά», εμβατήριον, ποίησις Γερ. Μοσχοπούλου, Μουσική Χ. Χωραφά· «Ύμνος εις τον αοίδιμον μέγαν Ευεργέτην του Αργοστολίου Μαρίνον Κοργιαλένιον», ποίησις Γ. Μοσχοπούλου, μουσική Ε. Σκλαβούνου.

[6] Βλ. το χειρόγραφο «Νόθος» φ. 13^r, στο τέλος. (αναλυτική περιγραφή στο Παράρτημα Ι)

[7] Βλ. το χειρόγραφο «Νόθος», φ. 2^v.

[8] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 5.

[9] Βλ. Το χειρόγραφο «Η ορφανή», φ. 14^v. (Αναλυτική περιγραφή στο παράρτημα Ι).

[10] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 3. Εκεί η κωμωδία διαφημίζεται ως «Η γεμάτη από κωμικά επεισόδια πρωτότιπος (sic) και δια πρώτην φοράν αναβυβαζομένη (sic) με μεγάλην λεπτότητα και χάριν γραφείσα κωμωδία του γνωστού συμπολίτου κ. ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΥ».

[11] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 4.

[12] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 5.

[13] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 8.

[14] Βλ. το χειρόγραφο του έργου «Ζήτω ο Έρως» στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, φ. 2^r.

[15] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 2.

[16] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 7.

[17] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 1.

[18] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 8.

[19] Βλ. το μονόφυλλο πρόγραμμα της βραδιάς στον φάκελο θεατρικών έργων Γερασίμου Μοσχόπουλου, αρχείο Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης, υποφάκελος θεατρικών προγραμμάτων και προσκλήσεων, αριθ. προγράμματος 2.

[20] Για το Δημοτικό Καφενείο Αργοστολίου (φωτογραφία του οποίου στο Παράρτημα ΙΙ, Εικόνα 7) γνωρίζουμε ότι εκτός από χώρος εστίασης λειτουργούσε και ως θεατρική σκηνή. Βλ. Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος, «Το Δημοτικό Καφενείο στο Αργοστόλι (1921-1922) : Μαρτυρίες ζωής και ήθους μιας εποχής», Οδύσσεια Κεφαλλονιάς-Ιθάκης 2001, σς. 21-27 (και με αγγλική περίληψη).

[21] Για το θέατρο στην Κεφαλονιά τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα βλ. Βαρβάρα Γεωργοπούλου «Το θέατρο στην Κεφαλονιά 1900-1915», Κεφαλληνιακά Χρονικά αρ. 9, 2003, σσ. 357-393.

[22] Για τις απόψεις του Ηλία Ζερβού-Ιακωβάτου γύρω από το θέατρο και τη θεατρική πράξη βλ. Ηλίας Τουμασάτος: «“Η γλυκεία της φαντασίας απάτη”. Οι περί θεάτρου και δράματος απόψεις του Ηλία Ζερβού-Ιακωβάτου» Κεφαλληνιακά Χρονικά, αρ. 9 (2003), σσ. 167-189.

[23] Για το έργο και τη συνεισφορά της Φιλαρμονικής Σχολής Κεφαλληνίας στην πολιτιστική ζωή της Κεφαλονιάς βλέπε την μονογραφία του Αγγελο-Διονύση Δεμπόνου Η Φιλαρμονική Σχολή Κεφαλονιάς 1838-1940, Αργοστόλι: Ν.Ε.Λ.Ε. Κεφαλονιάς, 1988.

[24] Γεώργιος Άβλιχος, Η καταστροφή των Ψαρών. Δράμα εις πράξεις πέντε, Κεφαλληνία: «Η Ηχώ», 1883. Βλ. λεπτομερή ανάλυση του έργου από τον Σπύρο Ευαγγελάτο, ό.π., σσ. 117-144.

[25] Για την επίδραση της μικρασιατικής καταστροφής στην κοινωνική ζωή της Κεφαλονιάς πολύτιμες πληροφορίες μας παρέχει ο Αγγελο-Διονύσης Δεμπόνος (Σταθμοί στην πολιτικοκοινωνική και πολιτισμική ζωή του Αργοστολιού, Αργοστόλι: Δ.Ε.Π.Α.Ψ. Δήμου Αργοστολίου, 1994, σσ. 365-415), όπου περιγράφεται, ανάμεσα στα άλλα, η υποδοχή των προσφύγων και οι γενικότερες ανακαταταξεις της τοπικής κοινωνίας.

[26] Ευχαριστώ στο σημείο αυτό τους κ.κ. Γεράσιμο Ι. Σταματάτο και Γεράσιμο Βασ. Βανδώρο για τις πολύτιμες αναμνήσεις τους από τον Γεράσιμο Μοσχόπουλο που μοιράστηκαν μαζί μου.

[27] Βλ. Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων, Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής (Γενικό), Δεύτερη Έκδοση, Οττάβα 2000 [General International Standard Archival Description ISAD (G), 2nd edition), ελλ. μφρ. Χριστίνας Βάρδα, Αμαλίας Παππά, Ζήσιμου Χ. Συνοδινού, επιμ. Χριστίνας Βάρδα, Ζήσιμου Χ. Συνοδινού, Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία (Ε.Α.Ε.), Αθήνα 2002.