Νίκη Δενδρινού-Αντωνακάκη: Μια κεφαλονίτισσα πρωτοπόρος της εκπαίδευσης

Δεκαπέντε χρόνια συμπληρώνονται από τον θάνατο της Νίκης Δενδρινού-Αντωνακάκη (1908-1997), μιας ακόμη σπουδαίας κεφαλονίτισσας, που θεμελίωσε την επαγγελματική εκπαίδευση στην Ελλάδα και εμπνεύστηκε τον θεσμό των σημερινών ΤΕΙ. Το κείμενο είναι ένα μικρό αφιέρωμα στη ζωή της. Μέρος του είχε δημοσιευθεί πριν από μερικά χρόνια στην εφημερίδα "Η βοή της Πυλάρου", τόπου καταγωγής της Νίκης Δενδρινού. Για να μην ξεχνάμε τους σπουδαίους ανθρώπους που γέννησε το νησί μας...

  

            Η Καλλινίκη Δενδρινού - Αντωνακάκη γεννήθηκε το 1908 στο Αργοστόλι. Ήταν κόρη της Τζόγιας, το γένος Ζαφείρη – Μακρή και του φημισμένου επιπλοποιού του Αργοστολίου Γεράσιμου Δενδρινού,  με καταγωγή από τα Μακρυώτικα της Πυλάρου. Η Καλλινίκη ήταν η δεύτερη από τις πέντε συνολικά κόρες της οικογένειας, που συμπληρωνόταν από έναν γιο, τον Μπάμπη. Έζησε στα Μακρυώτικα για πολύ λίγα χρόνια (από τη γέννηση της τρίτης αδελφής της ως το 1914) και εκεί πέρασε τα τρία πρώτα χρόνια του σχολείου. Το 1914 επέστρεψε στο Αργοστόλι και γράφτηκε στο Παρθεναγωγείο, και στη συνέχεια στο Ελληνικό Σχολείο (1916-1919), και έπειτα στο Γυμνάσιο του Αργοστολίου (1919-1923), απ’ όπου αποφοίτησε με άριστα. Η «Νικούλα Δενδρινού» το Σεπτέμβριο του 1923 φεύγει για την Αθήνα όπου εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ’ όπου αποφοιτά με άριστα το 1928. 

Εργάστηκε ως φιλόλογος σε ιδιωτικά σχολεία στην Αθήνα (1929-1932) και σε Δημόσια σχολεία, στο Ναύπλιο και στην Αθήνα. Το 1932  γνωρίζεται στενά με τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Αντώνιο Αντωνακάκη – Αργυρόπουλο. Ο γάμος τους θα γίνει το 1938. Το 1939 παίρνει απόσπαση για το Υπουργείο Παιδείας όπου θα παραμείνει σε όλη τη διάρκεια της κατοχής, υποβοηθώντας την αντιστασιακή δράση του συζύγου της. Με την απελευθέρωση εργάζεται στο πλευρό του Ευάγγελου Παπανούτσου, ενώ το 1946 φεύγει  με εκπαιδευτική άδεια για μετεκπαίδευση στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Columbia, με την ευκαιρία του διορισμού του συζύγου της στο εκεί γραφείο τύπου της Ελληνικής Πρεσβείας. 

Στην Αμερική θα παραμείνει από το 1946 έως το 1954 κάνοντας μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στην εκπαίδευση. Το θέμα του διδακτορικού της είχε να κάνει με την διοικητική αναδιοργάνωση της ελληνικής εκπαίδευσης, προτείνοντας πρωτοποριακές για την εποχή της μεθόδους, και ήταν η πρώτη ελληνίδα που απόκτησε ποτέ τον τίτλο του διδάκτορα σε αμερικανικό πανεπιστήμιο (Δυστυχώς η διατριβή της δεν έχει εκδοθεί ακόμη στα ελληνικά). Το 1955 επιστρέφει στην Ελλάδα και αναλαμβάνει τη διεύθυνση της νεοϊδρυθείσας Υπηρεσίας Μελετών και Συντονισμού του Υπουργείου Παιδείας, όπου θα εκπονήσει και θα εφαρμόσει πολλές μελέτες πειραματικής αναδιοργάνωσης της μέσης εκπαίδευσης, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την τεχνική εκπαίδευση. Θα πρωτοστατήσει στην ίδρυση της ΣΕΛΕΤΕ, ανώτερης σχολής για την εκπαίδευση των διδασκόντων στην τεχνική εκπαίδευση (σημερινή ΑΣΠΑΙΤΕ). Εισάγει στην Ελλάδα τον θεσμό της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών μέσω σεμιναρίων. Συμμετέχει επίσης στη νομοθετική επεξεργασία της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1959, ενώ θα θέσει το θεμέλιο λίθο για την ανέγερση του κτιριακού συγκροτήματος της ΣΕΛΕΤΕ στο Μαρούσι.

 Το 1964 με την νέα μεταρρύθμιση της κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου ανατρέπεται η μεταρρύθμιση του 1959 και η Νίκη Δενδρινού – Αντωνακάκη τοποθετείται στη θέση της επιθεωρήτριας σχολείων αλλοδαπής, και περιοδεύει στη Μέση Ανατολή. Το 1966 γίνεται μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και προτείνει την ίδρυση των ΚΑΤΕ (Κέντρων Ανωτέρας Τεχνικής Εκπαιδεύσεως), τα οποία ιδρύονται τελικά το 1976 και αποτελούν πρόδρομο των σημερινών ΤΕΙ. Το 1970 αποχωρεί από την υπηρεσία λόγω ορίου ηλικίας. Το 1973  πεθαίνει ο σύζυγός της από καρκίνο. Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ορίζεται Πρόεδρος του Δ.Σ. της ΣΕΛΕΤΕ, απ’ όπου αποχωρεί το 1978, έχοντας επανασχεδιάσει το πρόγραμμα και βελτιώσει τις υποδομές της Σχολής. Έτσι ολοκληρώνεται η θητεία της στην εκπαίδευση. 

Από το 1977 έως το 1986 διετέλεσε πρόεδρος της AEDE (Ένωσης Εκπαιδευτικών της Ευρώπης).

Στη διάρκεια της σταδιοδρομίας της  συμμετείχε σε πολλά διεθνή επιστημονικά συνέδρια με παιδαγωγικά θέματα σε ολόκληρο τον κόσμο, συμμετείχε σε πολλές επιστημονικές επιτροπές και έδωσε πολλές διαλέξεις αλλά και ραδιοφωνικές ομιλίες για θέματα παιδείας. 

Η Καλλινίκη Δενδρινού – Αντωνακάκη δημοσίευσε τα ακόλουθα βιβλία:

1.      Αντιφώντος Λόγοι (1939)

2.       Greek education. Reorganization of the Administrative Structure (1954)

3.      Ο ρόλος του σχολείου εντός της Ατλαντικής Κοινότητος (1958)

4.      Μόρφωσις Διδακτικού Προσωπικού. Δια την επαγγελματικήν εκπαίδευσιν και ιδία την τεχνικήν

5.      Τα βασικά προβλήματα της ελληνικής παιδείας ενόψει της εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως (1958)

6.      Κλασσική και τεχνική παιδεία (1959)

7.      Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1959 (1959)

8.      Η ελληνική εκπαίδευση του 1959. Προπαρασκευή τεχνικού και επιστημονικού προσωπικού (1960)

9.      Η εξέλιξη της ελληνικής εκπαιδεύσεως από της μεταρρυθμίσεως του 1959 (1962)

10. Η διάρθρωσις της τεχνικής εκπαιδεύσεως εις το εξωτερικόν (με προτάσεις για την Ελλάδα) (1964)

11.  Πεπραγμένα (28^ο Δελτίο, 1964)

12.  Η εκπαιδευτική μεταρρύθμισις του 1959. Επανέκδοση με νέα στοιχεία (1976)

13.  Η επαγγελματική εκπαίδευση και η διδασκαλία της (1987)

14.  Εισαγωγή στην επαγγελματική εκπαίδευση (1970)

15.  Γενικαί Αρχαί προγράμματος τεχνικής παιδείας (παραδόσεις στη ΣΕΛΕΤΕ)

16.  Ιστορική εξέλιξη της επαγγελματικής παιδείας (1970)

17.  Κείμενα επιστημονικής ενημερώσεως (1987)

18.  Αποφάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Κοινότητος για την Παιδεία (1986)

19.  Συγκριτική θεώρηση της παιδείας των χωρών της AEDE (1982)

20. Κοινοτικο-κεντρική παιδεία (1989)

21.  Μνήμη του Δημοσιογράφου Αντωνίου Αντωνακάκη – Αργυρόπουλου  (χ.χ.)

22. Θέσεις και Αντιθέσεις. Βιογραφία Νίκης Δενδρινού – Αντωνακάκη (1993)

23. Νεανικά ποιήματα (1994)

Δημοσίευσε επίσης πολλά άρθρα σε εγκυκλοπαίδειες, περιοδικά και εφημερίδες. Ο ελληνικός και ο διεθνής τύπος έγραψαν για το έργο της, με αποκορύφωμα το μεγάλο αμερικανικό περιοδικό “Time” (10-8-1959) όπου σε άρθρο του με τίτλο «Μια θυγατέρα του Οδυσσέως» αναφέρεται στο έργο της.

Το 1992, και ενώ ήδη ήταν βαριά άρρωστη,  με παραίνεση του γραμματέως του Κοργιαλενείου Ιδρύματος Κεφαλληνίας κ. Γερασίμου Ι. Σταματάτου, η Καλλινίκη Δενδρινού – Αντωνακάκη, ορμώμενη από τη μεγάλη αγάπη της για την ιδιαίτερη πατρίδα της Κεφαλονιά, προχωρεί στην πώληση ενός οικοπέδου της στην Πολιτεία Αττικής, με σκοπό τη δημιουργία ενός Ιδρύματος για την χορήγηση Υποτροφιών σε μαθητές και φοιτητές άπορους μεν αλλά υψηλής βαθμολογικής επίδοσης από την Κεφαλονιά. Πράγματι, από την πώληση του οικοπέδου ποσό 100.000.000 δραχμών συνιστά το αρχικό κεφάλαιο του «Ιδρύματος Υποτροφιών Καλλινίκης Δενδρινού – Αντωνακάκη», κεφαλαίου αυτοτελούς διαχείρισης υπό την διοίκηση του Κοργιαλενείου Διοικητικού Συμβουλίου Κεφαλληνίας. 

Το Ίδρυμα Υποτροφιών Καλλινίκης Δενδρινού – Αντωνακάκη συνιστάται τελικά με Προεδρικό Διάταγμα το 1993, εις μνήμην των γονέων της Ιδρύτριας και του θείου της, αρχιμανδρίτη Γερμανού Μακρή, και απονέμει για πρώτη φορά υποτροφίες κατά το Πανεπιστημιακό Έτος 1994-1995. Δεκάδες μαθητές και φοιτητές από την Κεφαλονιά έτυχαν της ετήσιας υποτροφίας που χορηγούσε.  Η δωρήτρια ανακήρυχθηκε μεγάλη ευεργέτις του Κοργιαλενείου Ιδρύματος, πλάι στους ευεργέτες Μαρίνο Κοργιαλένιο, Γεώργιο Βεργωτή και Ευάγγελο Τυπάλδο – Μπασιά. Η χορήγηση των υποτροφιών ανεστάλη προσωρινά το 2000, λόγω εγκληματικής κατάχρησης εις βάρος των κεφαλαίων του Ιδρύματος, ωστόσο, μετά από μακρόχρονους δικαστικούς αγώνες του Ιδρύματος η περιουσία του αποκαταστάθηκε και πρόσφατα ξεκίνησε και πάλι τη χορήγηση Υποτροφιών.

Η Νίκη Δενδρινού Αντωνακάκη έφυγε από τη ζωή, νικημένη από τη μακρόχρονη αρρώστια της,  στις 23 Ιουνίου του 1997. Είναι συγκινητικές οι επιστολές τις οποίες αντάλλασσε με τη διοίκηση του Κοργιαλενείου Ιδρύματος και η λαχτάρα που εξέφραζε για να χορηγούνται περισσότερες και μεγαλύτερες υποτροφίες στους φοιτητές. Μια ζωή αφιερωμένη στην εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να λοξοδρομήσει στο σούρουπό της...

Ένα από τα νεανικά της ποιήματα, γραμμένο σε ηλικία 14 χρονών (το 1922) είναι χαρακτηριστικό της μεγάλης αγάπης της για τον τόπο καταγωγής της – κι ας μην ευτύχησε στα γηρατειά της να «ξαναζήσει πάλι την ωραία εξοχή» της Πυλάρου.

Πύλαρος

Αχ! Πύλαρος πατρίς μου

πότε θα ξαναϊδώ

τα  ωραία θέλγητρά σου

που τόσο τα ποθώ.

Πότε θα αντικρύσω

τα υψηλά βουνά,

τ’ ολόλευκα αυλάκια

και την ακρογιαλιά.

Το δροσερό σου αγέρι

που τόσο το ποθώ,

τους υψηλούς σου βράχους

και τον ευώδη ανθό.

Το γαλανό ουρανό σου

τα πράσινα δεντριά,

τ’ αμπέλια, τις ελιές σου

τα ωραία σου νερά.

Αχ! πόσο περιμένω

εκείνη τη στιγμή,

όπου θα ξαναζήσω πάλι

την ωραία σου εξοχή.

(30-9-22)

(από τη συλλογή της «Νεανικά Ποιήματα», Αθήνα 1994)

Τα βιογραφικά στοιχεία του κειμένου προέρχονται από την αυτοβιογραφία της Νίκης Δενδρινού – Αντωνακάκη «Θέσεις και Αντιθέσεις» (Αθήνα 1993) και από το αρχείο του Κοργιαλενείου Διοικητικού Συμβουλίου..

Ηλίας Τουμασάτος

Αύγουστος 2003.