Το τυχαίο και το "μαζί". Για την "Ογκρέσα*" του Κώστα Κρομμύδα

 

Ογκρέσα*

Του Κώστα Κρομμύδα, εκδόσεις Διόπτρα, 2014

Οι άνθρωποι συναντιούνται πολλές φορές χάρη σε μια συγκυρία. Αυτή η συγκυρία, το τυχαίο, είναι συχνά κάτι καθοριστικό για την υπόλοιπη ζωή τους. Αυτό που καμιά λογική και κανένας προγραμματισμός, καμιά πρόνοια, ούτε ανθρώπινη, ούτε θεία, δεν μπορεί να προλάβει ή να προβλέψει, ή έστω να αποτρέψει. Είμαστε όλοι ευάλωτοι απέναντι στη δύναμη του τυχαίου. Το πιο καθοριστικό όμως είναι το πώς θα διαχειριστούμε αυτό το τυχαίο. Το πώς θα επιδράσει στη ζωή μας η τύχη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από μας. 
Από το πώς θα χειριστούμε την καλοτυχία ή την κακοτυχία που ήρθε και μας συνάντησε σε κάποια στιγμή της ζωής μας. Το πέρασμα του χρόνου… και οι καινούριες συγκυρίες, οι καινούριοι άνθρωποι που βρίσκονται στο δρόμο μας,  επηρεάζουν τη ζωή μας, αλλά το παρελθόν έχει ένα μοναδικό τρόπο να «εισβάλλει» στο παρόν. Ποιος είναι αυτός ο τρόπος; Το παρελθόν μαζί με τα κρυμμένα του μυστικά καταφέρνει να εισβάλλει στο παρόν μέσα από τις  ραγισματιές του ίδιου του παρόντος.  Το παρόν μας είναι ένας λεπτός φλοιός…  μια ρωγμή σ’ αυτό το φλοιό θα αφήσει το παρελθόν να ξαναβγεί στην επιφάνεια και να επανακαθορίσει το παρόν.

Η «Ογκρέσα», το δεύτερο βιβλίο μυθοπλασίας του Κώστα Κρομμύδα (ένα χρόνο μετά την «Ζωή που έλειπε» (Διόπτρα, 2013), παίρνει το όνομά του από ένα μυθικό πλάσμα.  Στο οπισθόφυλλο πληροφορούμαστε ότι η «Ογκρέσα» είναι μια γυναίκα-δράκαινα, μια μυστηριακή, μοιραία, πλανεύτρα γυναίκα με επικίνδυνο, ακαταμάχητο ερωτισμό.  Όταν διάβασα την επεξήγηση, σκέφτηκα ότι αυτός ο ορισμός ταιριάζει και σε κάποιες άλλες «γυναίκες»: Την τύχη, τη μοίρα, τη ζωή. 

Οι ζωές των ανθρώπων στην «Ογκρέσα»  σημαδεύονται από τα επικίνδυνα φιλιά αυτής της μυστηριακής γυναίκας: Της τύχης. Στο παρόν και το παρελθόν.  Στο παρόν, ένα κινητό τηλέφωνο χτυπάει σε μια παραλία της Κεφαλονιάς. Εδώ λοιπόν ξεκινάνε όλα. Ο Γιάννης, που απαντάει στο τηλέφωνο και η Κατερίνα, η οποία τυχαία πάτησε τα πλήκτρα του τηλεφώνου, ζητώντας απεγνωσμένα να μιλήσει σε κάποιον, είναι τα δυο κεντρικά πρόσωπα του μυθιστορήματος. Το πρώτο κλείσιμο του ματιού τη τύχης για δυο άγνωστους ανθρώπους, που οι ζωές τους θα διασταυρωθούν μέσα από μια περίεργη σειρά συμπτώσεων. Εκείνη, η «ογκρέσα», ή  ίσως μία από τις γυναίκες-δράκαινες του βιβλίου είναι σύζυγος ενός δικηγόρου που ετοιμάζεται για πολιτική καριέρα. Εγκλωβισμένη σ’ έναν γάμο που υπάρχει μόνο στα χαρτιά και στις μεγαλοαστικές κοινωνικές συμβάσεις, φέρει και το τραύμα της απώλειας του νεογέννητου μωρού της. Εκείνος είναι ένας  αθηναίος επιτυχημένος επιχειρηματίας, λάτρης της καλής ζωής, ο οποίος εκ πρώτης όψεως φαίνεται να τα έχει όλα. Στην πραγματικότητα, όσο ανακαλύπτουμε το παρελθόν του, διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν πολλά φαντάσματα και μυστικά που σταδιακά ξεπροβάλλουν απ’ αυτό και ξεδιπλώνονται στο παρόν του, διαταράσσοντας καταλυτικά την καθημερινότητά του.

Ο ίδιος έχει βιώσει τη στιγμή της γέννησής του μία απώλεια που μπορούμε να τη δούμε αντιστικτικά σε σχέση με την απώλεια της Κατερίνας. Ενώ εκείνη έχασε το παιδί της λίγο μετά τη γέννησή του εκείνος έχασε τον πατέρα του την ημέρα που γεννιόταν. Το δεύτερο, κορυφαίο τυχαίο γεγονός που καθορίζει καταλυτικά τη ζωή των προσώπων του μυθιστορήματος συνέβη σαράντα χρόνια πριν, στο αντίθετο άκρο της Ελλάδας, στη Ρόδο. Εδώ δεν έχουμε ένα τυχαίο τηλεφώνημα, αλλά ένα τυχαίο πέρασμα ενός σκύλου από ένα στενό δρομάκι. Γεγονός ασήμαντο, θα μου πείτε. Την ίδια στιγμή τυχαία ένα αυτοκίνητο περνάει με μεγάλη ταχύτητα με κατεύθυνση προς το νοσοκομείο της  Ρόδου. Μεταφέρει ένα ζευγάρι, τους γονείς του Γιάννη. Η κοπέλα είναι έγκυος. Το τροχαίο που προκαλείται από αυτή την τυχαία συνάντηση είναι θανατηφόρο. Ο πατέρας του Γιάννη θα σκοτωθεί. Ο οδηγός, ένας γιατρός, ο Λουκάς, θα γίνει «υποκατάστατος πατέρας» του παιδιού που γεννιέται, την ίδια στιγμή που η δικιά του οικογένεια διαλύεται. Την ίδια στιγμή που ο ίδιος αφαίρεσε μια ζωή, θα φροντίσει για μια άλλη, αλλά και για πολλές ακόμη, αφού θα συμμετάσχει σε ανθρωπιστικές αποστολές γιατρών στον τρίτο κόσμο.

Αυτό το τροχαίο θα χτίσει γύρω του πολλά μυστικά και ψέματα, ή μάλλον κρυμμένες αλήθειες, που θα αποκαλύπτονται σταδιακά μπροστά στα μάτια του Γιάννη όσο εκείνος  έρχεται κοντά με την Κατερίνα, όντας πλέον στην Αθήνα. Παράλληλα, οι αστυνομικές αρχές ερευνούν την υπόθεση ενός δράκου που δολοφονεί ιερόδουλες χαράζοντάς τους τελετουργικά το πρόσωπο, υπόθεση που ερευνούν δύο αστυνομικοί που είναι ζευγάρι και στη ζωή.

Οι δυο ιστορίες θα ενωθούν στο παρόν, με έναν τρόπο που και πάλι υποδηλώνει τυχαιότητα, στην πρώτη, παρορμητική ερωτική συνεύρεση του Γιάννη με την Κατερίνα, που θα πυροδοτήσει, μέσα από το πάθος και την έντασή της, αλλά τον τρόπο που θα τελειώσει, εξελίξεις που και για τους δυο ήρωες θα είναι απρόσμενες όσο και καταλυτικές. Ωστόσο, η κορύφωση της δράσης θα δείξει πως τα νήματα αυτών των δύο ιστοριών είχαν ξανασυναντηθεί στο παρελθόν.  Και αυτή η ένωσή τους στο παρελθόν θα προκαλέσει ραγδαίες, τρομακτικές αλλαγές στη ζωή όλων, καθώς η πλοκή του μυθιστορήματος εξελίσσεται.

Ο συγγραφέας αναφέρει ότι η ιστορία της «Ογκρέσα» είναι βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, αλλά αυτό δεν θα πρέπει να μας δημιουργήσει την αίσθηση ότι το μυθιστόρημα αυτό είναι η λογοτεχνική εκδοχή μιας πραγματικής ερωτικής – αστυνομικής ιστορίας για την οποία θα πρέπει να αναζητήσουμε κάποια αναφορά στην ειδησεογραφία, ή να το συνδέσουμε με κάποιο τέτοιο γεγονός. Λειτουργεί αυτόνομα από τις συνδηλώσεις της επικαιρότητας, κι αυτό μας επιτρέπει να παρακολουθήσουμε την πλοκή του απερίσπαστοι από το «παράλληλο κείμενο» της ειδησεογραφίας. Οι χώροι στους οποίους εκτυλίσσεται η πλοκή, κυρίως η Αττική, αλλά και κάποια ελληνικά νησιά, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Ρόδος, Μύκονος, αλλά και η Νιγηρία, όπου παρακολουθούμε τον γιατρό σε μια ανθρωπιστική αποστολή, εναλλάσσονται στα μικρής έκτασης κεφάλαια του βιβλίου με γρήγορο τρόπο, που και μας επιτρέπει να παρακολουθούμε τη δράση, αλλά και δεν μας «εγκλωβίζει» σε μια στατική αφήγηση. Αυτές οι εναλλαγές των τόπων βοηθούν την υπόθεση να κυλάει με άνεση και το βιβλίο να διαβάζεται ευχάριστα, καθώς οι «διακοπές» στη ροή της αφήγησης είναι καλά μετρημένες ώστε να δημιουργείται στον αναγνώστη η προσδοκία για τη συνέχεια.

Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν και οι χρονικές εναλλαγές και οι αναδρομές στη αφήγηση του βιβλίου, που επίσης είναι «μετρημένες» ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να παρακολουθήσει τη δράση και να μη χάνεται στις διάφορες χρονικές στιγμές.

Αν και η κεντρική μορφή του βιβλίου, η Κατερίνα, μοιάζει να είναι η πραγματική «Ογκρέσα» του βιβλίου, όλες οι γυναίκες που αποτελούν τους βασικούς χαρακτήρες του μυθιστορήματος έχουν λίγη ογκρέσα μέσα τους. Η Αγγελική, η αξιωματικός της αστυνομίας που έχει αναλάβει τη διαλεύκανση των φόνων, η Ροδία, η μητέρα του Γιάννη, η Ελέν, η γυναίκα του γιατρού Λουκά, αλλά ακόμα και οι δευτερεύοντες γυναικείοι χαρακτήρες του έργου είναι άτομα με τεράστια δύναμη, θα έλεγε κανείς με συσσωρευμένη δυναμική εντός τους, δυναμική που την έχουν πυροδοτήσει τα τραύματα του παρελθόντος και του παρόντος τους.  Οι άντρες του έργου φαντάζουν πιο αδύναμοι και πιο εύπλαστοι, παρασύρονται πιο εύκολα από τη μοίρα, αφήνονται πιο εύκολα στα πάθη τους – οι γυναίκες είναι αυτές που τις περισσότερες φορές δίνουν ουσιαστικά τη λύση. Η κεντρική ηρωίδα, η Κατερίνα, παρά την αστάθεια στην ψυχική της διάθεση  δείχνει να απελευθερώνει τεράστιες δυνάμεις.

Κανείς όμως δεν είναι υπεράνθρωπος, κανείς δεν μπορεί να καθορίσει τις τύχες των ηρώων, ούτε καν η ίδια η τύχη, η μοίρα. Η τελική έκβαση του μυθιστορήματος είναι η τελευταία ψηφίδα σε ένα ντόμινο από δράσεις και αντιδράσεις των ανθρώπων στην σταδιακή αποκάλυψη όλων εκείνων των μυστικών του παρελθόντος. Η ίδια η αλήθεια άλλωστε και το ίδιο το ψέμα δεν μπορούν από μόνα τους να κάνουν ούτε καλό ούτε κακό. Η ανάμνηση της αλήθειας και του ψέματος, του καλού και του κακού, αλλά και τα τραύματα που προκάλεσαν τη δεδομένη χρονική στιγμή δεν είναι εκείνα τα οποία στην πραγματικότητα αλλάζουν τις ζωές μας. Όλα αυτά είναι αποσκευές της ψυχής μας. Η ψυχή μας μπορεί να κρύψει το τραύμα μας κάπου βαθιά μέσα της και να το ανασύρει αργότερα. Μπορεί να το κλειδώσει σ’ ένα ντουλάπι και να μην το ανασύρει ποτέ. Μπορεί αυτό το τραύμα να το φορέσει σαν στολή και να το κάνει σημαία της για όλη της τη ζωή. Μπορεί επίσης να δέσει τα μάτια της μ’ αυτό το τραύμα και να μείνει για πάντα τυφλή για ό,τι άλλο συμβαίνει γύρω της. Ο δράκος των γυναικών κάνει το τραύμα του επαναλαμβανόμενη δράση στη ζωή του. Ο γιατρός που με μια στραβοτιμονιά του προκάλεσε το θάνατο ενός ανθρώπου κάνει το τραύμα του δημιουργία, συμμετέχοντας σε ανθρωπιστικές αποστολές. Είναι στο χέρι μας κάθε τραύμα να γίνει θαύμα.

Κάθε άνθρωπος κουβαλάει άλλωστε ένα σταυρό, για το μέγεθος και το βάρος του οποίου δεν ευθύνεται. Το παρελθόν του, ο τόπος του οι άνθρωποι γύρω του, τον έχουν κατασκευάσει, κι εκείνος τον φορτώνεται και προχωράει. Η διαδρομή που θα ακολουθήσει δεν είναι αποκλειστικά εκείνη του Γολγοθά. Εκείνος θα χαράξει τη διαδρομή… κι εκείνος έχει την επιλογή να μοιραστεί το βάρος του σταυρού του με άλλους ανθρώπους. Ο Γιάννης αυτό κάνει. Έχει φίλους καλούς γύρω του… του στέκονται, δε διστάζει να ζητήσει τη βοήθειά τους. Η Κατερίνα δεν έχει ουσιαστικά κανέναν,  ο κύκλος των οικείων προσώπων μοιάζει να περιορίζεται στις τυπικές η συγγενικές σχέσεις, φτάνει μάλιστα στο σημείο να πάρει ένα τυχαίο τηλέφωνο για να εκδηλώσει την απόγνωσή της σ’ έναν άγνωστο. Ίσως δεν είναι πάντα επιλογή μας να έχουμε κοντά μας τους κατάλληλους ανθρώπους που θέλουν και μπορούν να μας ακούσουν και θέλουμε και μπορούμε να τους ακούσουμε, ωστόσο είναι πάντα επιλογή μας να ψάχνουμε για ανθρώπους, να αναζητούμε την ανακούφιση και την ευτυχία του «μαζί». Ο γιατρός απέτυχε στη δική του οικογένεια, και στάθηκε κοντά στην οικογένεια του Γιάννη, αλλά και στις χιλιάδες άγνωστες οικογένειες που βοήθησε στις αποστολές του.

Αυτό το «μαζί» μπορεί να είναι φιλικό, πατρικό, ερωτικό. Η «Ογκρέσα» του Κώστα Κρομμύδα είναι και μια ερωτική ιστορία, η ιστορία δύο ανθρώπων πολύ διαφορετικών μεταξύ τους που ενώνονται τυχαία, αλλά αγαπιούνται συνειδητά, με όλη τη δύναμη της ψυχής τους. Για την κατάληξη της διαδρομής, αλλά και το ωραίο ταξίδι, οι σελίδες του βιβλίου θα σας δώσουν όλες τις απαντήσεις. Εγώ θα σας δώσω ένα στοιχείο μονάχα: Δεν είναι εύκολος ο δρόμος της αγάπης, ωστόσο αξίζει κανείς να τον περπατήσει όποιο κι αν είναι το τίμημα…

Ηλίας Τουμασάτος

Ιούλιος 2014

Το κείμενο διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου που έγινε στο Βιβλιοπωλείο «Σταματελάτος», στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς, στις 17 Ιουλίου 2014.