Παιδιά της εποχής

Παιδιά της εποχής - ένα βιβλίο εντός τόπου και χρόνου

Κίμων Γεωργακάκης,  εκδόσεις Πυγμή, Κεφαλονιά, 2014.

 Παρουσίαση στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Παρασκευή 25-7-2014

Φανταστείτε ότι απόψε δε βρισκόμαστε σ’ αυτήν εδώ την αίθουσα, αλλά σε μια μεγάλη σπηλιά. Ότι καθόμαστε  σ’ αυτά τα καθίσματα και, για τη δική μας ασφάλεια, μας έχουνε δέσει με κάποιες ζώνες ασφαλείας που μας επιτρέπουν να κοιτάζουμε μόνο προς τα μπρος. Και ότι εμείς δεν είμαστε εδώ, αλλά στη θέση μας υπάρχει μια μεγάλη οθόνη, και, για να περάσουμε όμορφα, κάποιοι προβάλλουν σκιές και εικόνες πάνω σ’ αυτή την οθόνη. Για μας δεν υπάρχει τίποτα άλλο σ’ αυτό τον κόσμο εκτός απ’ αυτή την οθόνη, αφού δεν μπορούμε να δούμε τους διπλανούς μας.
Κι όταν τελειώσει το έργο, ο καθένας από μας αρχίζει καθισμένος και δεμένος αναπαυτικά, να σκέφτεται μόνος του τι ήταν αυτό που είδε, σαν αυτός να ήταν ο πραγματικός κόσμος. Μπορείτε να αλλάξετε αυτόν το χώρο με τον καναπέ του σπιτιού σας και την τηλεόραση ή τον υπολογιστή ή το κινητό σας, κάτι που έχει μια οθόνη στην οποία κάποιος άλλος προβάλλει κάτι. Αυτός ο άλλος είναι απλά ο δεσμοφύλακάς σας. Και αυτή η επί της οθόνης ζωή δεν είναι η πραγματική σας ζωή. Αλλά δεν το ξέρετε… Κι αν κάποιος το ανακαλύψει και θελήσει να ξεφύγει απ’ αυτή τη σπηλιά με την οθόνη και τις αλυσίδες, η απόδραση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αλλά είναι ένας δρόμος που αξίζει κανείς να βαδίσει.

Κάπως έτσι ξεκινάει το πρώτο βιβλίο του Κίμωνα Γεωργακάκη «Παιδιά της Εποχής – ένα βιβλίο εντός τόπου και χρόνου», πρώτο βιβλίο και για τον εκδοτικό οίκο «Πυγμή», που έχει την έδρα του εδώ, στο νησί μας, στο Φισκάρδο…  Μιλώντας για τα παιδιά της εποχής ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στη γραμμή της αφετηρίας,  μια παραβολή από μια άλλη εποχή, προσαρμόζοντάς την στη δικιά μας εποχή. Η παραβολή αυτή του σπηλαίου ανήκει βέβαια στον Σωκράτη, τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο και μας τη μεταφέρει ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του.  Δυόμισι χιλιάδες  χρόνια μετά είμαστε εγκλωβισμένοι σε αντίστοιχα σπήλαια,  εφησυχασμένοι ότι η εικονική πραγματικότητα που βλέπουμε μπροστά μας αντικατοπτρίζει την αλήθεια. Και τα παιδιά της εποχής είναι εκείνα που με την ορμή και τον ενθουσιασμό τους, με τα όνειρα και τις αρχές τους επιθυμούν να αποδράσουν από το σπήλαιο αυτό. Από το δρόμο του συμβιβασμού και της απλής επιβίωσης μέσα στην φαινομενική ελευθερία μιας εικονικής πραγματικότητας, διαλέγουν το δύσκολο μονοπάτι της απόδρασης προς την πραγματική ελευθερία, προς την αλήθεια, αυτή που δεν την κρύβουν οι σκιές. 

Τα παιδιά της εποχής λοιπόν είναι αυτά που θα επιλέξουν να αποδράσουν από το σπήλαιο. Ο συγγραφέας, στις είκοσι σύντομες ενότητες του βιβλίου περιγράφει την κατάσταση που επικρατεί στο σημερινό «παγκόσμιο σπήλαιο», για να παραφράσουμε τη φράση «παγκόσμιο χωριό» και περιγράφει το δικό του μοντέλο απόδρασης από αυτό.  Για να χρησιμοποιήσουμε μερικούς όρους από τη σύγχρονη ποπ κουλτούρα, το βιβλίο του Κίμωνα μας δίνει τη δική του μεθοδολογία για ένα «Prison Break» (θυμάστε όλοι το σήριαλ που κάποιοι κατάδικοι προσπαθούσαν να αποδράσουν από μια αμερικανική φυλακή υψίστης ασφαλείας». Αυτό το  Prison Break γίνεται από ένα σπήλαιο που μοιάζει με τον  κόσμο μιας άλλης ταινίας που καθόρισε τη δική μου τουλάχιστον γενιά, από ένα σπήλαιο που μοιάζει με τον φρικτό κόσμο της ταινίας Matrix, όπου όλοι οι άνθρωποι νόμιζαν ότι ζουν ενώ στην πραγματικότητα ήταν φυλακισμένοι μέσα σε τεράστια κουκούλια και οι νομιζόμενες ζωές τους ήταν εικονικές πραγματικότητες, κάτι δηλαδή σαν αυτό που ζούμε σήμερα στον κόσμο του διαδικτύου και της κοινωνικής δικτύωσης.

Ο Κίμων λέει ότι το βιβλίο του είναι εντός τόπου και χρόνου, και ότι τα παιδιά είναι παιδιά της εποχής. Εντός τόπου. Στη σημερινή Ελλάδα. Το φαινόμενο του σπηλαίου είναι διαχρονικό και παγκόσμιο, ωστόσο σε κάθε χώρα, με βάση τα ιδιαίτερα πολιτισμικά της χαρακτηριστικά, προσλαμβάνει και διαφορετικές διαστάσεις. 

Ο συγγραφέας είναι ο ίδιος ένα παιδί της εποχής. Είναι πολύ νέος, έχει κάνει σημαντικές σπουδές στο εξωτερικό, άρα έχει γνωρίσει «πολλών ανθρώπων τους τόπους και τη γνώμη». Είναι ένας νέος άνθρωπος που ζει την εποχή του και δραστηριοποιείται σ’ αυτήν, μια εποχή πολύ δύσκολη ιδιαίτερα για τις νεότερες γενιές. Η εποχή μας είναι πολύ σκληρή για τα παιδιά της, μια και το σπήλαιο που έχει κατασκευάσει μοιάζει να έχει απαραβίαστα στεγανά, να μην επιτρέπει στους νέους ανθρώπους να έχουν καν μια ευκαιρία στην αγορά εργασίας. Μεγάλο ποσοστό των οικογενειακών προϋπολογισμών αλλά και σημαντικά (αν και όχι αρκετά) κεφάλαια από τον κρατικό προϋπολογισμό  δαπανώνται για την εκπαίδευση των νέων της χώρας, επένδυση η οποία βρίσκεται σε πλήρη ασυνέχεια με την αντιμετώπιση που έχουν οι καταρτισμένοι νέοι στην αγορά εργασίας. Ανήκοντας σ’ αυτή τη γενιά, ο Κίμων, αρνείται να αποδεχθεί μοιρολατρικά την τύχη κάθε νέου ανθρώπου που βρίσκεται ανάμεσα σε δυο κλειστές πόρτες: Την πόρτα του Πανεπιστημίου, που κλείνει δίνοντάς του ένα πτυχίο ή έναν μεταπτυχιακό τίτλο, και την πόρτα της αγοράς εργασίας που δείχνει να αδιαφορεί παγερά για το ανθρώπινο κεφάλαιο. Αυτή η ασυνέχεια, που θα μπορούσε να είναι εκρηκτική για την κοινωνία, «εξομαλύνεται» μέσα από τη συστηματική «κράτηση» των ανθρώπων στο σπήλαιο που διαμορφώνουν εκείνοι που μπορούν, ασφαλώς όχι ανιδιοτελώς, να επηρεάσουν την κοινή γνώμη. Που βάζουν διλήμματα τύπου: μία και μοναδική λύση ή καταστροφή, που καλλιεργούν την απογοήτευση, αλλά ταυτόχρονα και την αίσθηση του αδιεξόδου και της παθητικότητας, για να μην έχουν οι άνθρωποι, και ιδίως οι νέοι, τη διάθεση να αντιδράσουν.

Ο Κίμων μιλάει όμως για απόδραση. Τα αντικλείδια για την απόδραση από το σπήλαιο θα τα βρείτε όχι κρυμμένα, αλλά φανερά, στις σελίδες του βιβλίου του, γι’ αυτό και δεν πρόκειται να σας τα αποκαλύψω ούτε σαν λέξεις, ούτε σαν έννοιες. Είναι αντικλείδια που για να πετύχει η χρήση τους ο νέος άνθρωπος, το παιδί της εποχής, πρέπει να έχει πραγματική θέληση να τραβήξει τον ανηφορικό δρόμο της εξόδου από το σπήλαιο. Είναι πράγματα της εποχής και ταυτόχρονα διαχρονικά. Στοιχεία που αποτελούν αποσκευές των ανθρώπων, που μπορεί να προέρχονται και από πολύ παλιότερες εποχές, αλλά ταυτόχρονα ανήκουν στη δικιά μας εποχή. Είναι ίσως τα στοιχεία εκείνα που διατηρούν τη συνοχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι κι αυτά της εποχής, όπως και κάθε εποχής. Είναι αυτά που πρέπει με τον ενθουσιασμό και τη θέλησή τους οι νέοι να αξιοποιήσουν για να μπορέσουν να ξεφύγουν από το σπήλαιο.  Αξίες και τεχνικές παλιές και δοκιμασμένες. Κάποιες απ’ αυτές, εντός τόπου. Σ’ αυτόν εδώ τον τόπο, όπου γεννήθηκαν πολλές αξίες… όπου ο ανθρώπινος πολιτισμός γέμισε βαλίτσες ολόκληρες για να μπορεί να προχωράει στους αιώνες.

Ο Κίμων αγαπάει ιδιαίτερα την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό. Κι αυτό που αγαπάει πιο πολύ στον ελληνισμό είναι ίσως το πιο υπέροχο πράγμα που έκαναν οι Έλληνες. Δημιούργησαν έναν σπουδαίο πολιτισμό και τον μοιράστηκαν με τους άλλους. Αυτή η διάδοση, η διάχυση της γνώσης, ο πολλαπλασιασμός της, και το μπόλιασμά της με τη γνώση και την εμπειρία κάθε κοινωνίας και εποχής, στο πέρασμα των αιώνων εξοπλίζει τη εργαλειοθήκη του επιχειρούντος την απόδραση με εξαιρετικά και δοκιμασμένα εργαλεία. Η αγάπη του Κίμωνα για την Ελλάδα, ουσιαστικά αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό και αυτή του την οικουμενικότητα που είναι αγάπη ανθρώπου που έχει μελετήσει τον ελληνικό πολιτισμό και όχι η «αγάπη» κάποιου που αναμασά κλισέ χωρίς να γνωρίζει, είναι πραγματικά αξιοσημείωτη. Αυτή η ελληνική οικουμενικότητα, το να μοιράζεσαι το φως σου, εκ διαμέτρου αντίθετη με την ψευδεπίγραφη οικουμενικότητα της «παγκοσμιοποίησης» κατέχει πολύ σημαντική θέση στον δοκιμιακό λόγο του Κίμωνα. Ωστόσο, δεν είναι μόνο η αρχαία Ελλάδα πηγή στοχασμού, είπαμε, όλα τα βλέπουμε υπό το πρίσμα της εποχής μας, και κοιτώντας τα από την πραγματικότητα του σήμερα. Έτσι, και η δυτική φιλοσοφία, αλλά και η ποπ κουλτούρα της εποχής μας, η σύγχρονη λογοτεχνία, η ροκ μουσική, ο κινηματογράφος, όλα αυτά έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση των κειμένων του βιβλίου, και συχνά ο Κίμων κάνει συχνές αναφορές σ’ αυτά τα ερεθίσματα του καιρού μας. Δεν είναι όλος ο σύγχρονος πολιτισμός κρίκοι στις αλυσίδες των καταδίκων του σπηλαίου. Υπάρχουν και σήμερα οι σπόροι που μπορεί να εμπνεύσουν την αλλαγή. Και είναι ευτύχημα ότι ένας νέος άνθρωπος βλέπει με ενιαίο τρόπο τον λόγο που έχει διατυπωθεί σε μια άλλη εποχή, αλλά που νίκησε το χρόνο και είναι σημερινός, σε συναλληλία με τον λόγο που παράγεται σήμερα. Ο Πλάτωνας και μια σημερινή ταινία του Χόλιγουντ ή ένα βιντεοκλίπ που ο νέος θα δει στο YouTube είναι παράλληλα ερεθίσματα. Σημερινά. Τίποτε δεν είναι παλιό, παρά μόνον αν το δούμε ως τέτοιο. Αν δούμε την κληρονομιά μας ως απολίθωμα, αυτή η κληρονομιά δεν πρόκειται να μας βοηθήσει σε τίποτα. Αν τη δούμε ως κομμάτι του εαυτού μας, ως κομμάτι της ψυχής μας, μπορεί να έχουμε μια ελπίδα παραπάνω για την ελευθερία και την κατάκτηση της αλήθειας…

Επειδή λέγοντας τη λέξη «αλήθεια» αρχίζω να σας αποκαλύπτω τα «αντικλείδια» για την απόδραση, δεν θα μιλήσω πιο πολύ για το περιεχόμενο του βιβλίου. Ο Κίμων τα λέει άλλωστε πολύ πιο ωραία. Με τρόπο απλό, καθημερινό, έτσι όπως μιλούν τα παιδιά της εποχής. Τα «Παιδιά της εποχής» είναι ένα πολιτικό δοκίμιο με βαθύ στοχασμό, αλλά γραμμένο στη γλώσσα που καταλαβαίνουμε και μιλάμε όλοι. Η πραγματική αρετή ενός κειμένου είναι να μπορεί να διαβαστεί με ευκολία απ’ όλους μας, ακόμα κι εμάς που δεν έχουμε ασχοληθεί ποτέ με κάτι τέτοιο, ακόμα κι εμάς που μπορεί να μην ξέρουμε καν ποιος είναι ο Πλάτωνας,  ειδικά όταν καταπιάνεται μ’ ένα θέμα που αφορά όλους μας, μια και όλοι μας, ο καθένας με τη δική του αλυσίδα είμαστε ένοικοι του σπηλαίου, αφοσιωμένοι μπροστά από οθόνες ποικίλων τύπων.

Η αίσθησή μου είναι ότι, πέρα από τις ειδικές του ακαδημαϊκές γνώσεις, αυτό που συντέλεσε στο να γράψει ο Κίμων ένα βιβλίο τόσο άμεσο είναι, πιστεύω, η πίστη του ότι η πρόοδος για την ανθρωπότητα είναι και εφικτή και αναγκαία, αλλά, κυρίως, η αγάπη του για την αλήθεια, αλήθεια που κατακτιέται μέσω της γνώσης, αλλά και η αγάπη του για τους ανθρώπους. Ίσως αυτό το τελευταίο να είναι και το πιο απαραίτητο χαρακτηριστικό που πρέπει να διαθέτει ένας επιστήμονας που έχει θέληση να προσφέρει πραγματικά στην κοινωνία του. Η αγάπη για τους ανθρώπους. 

Ένα παιδί μιας εποχής που κυριαρχεί η αποχή από τις συλλογικότητες, που η εξουσία στηρίζει την αυθαιρεσία της στη δική μας ανοχή και αδιαφορία, μιας εποχής που η αντοχή καθενός δοκιμάζεται από οικονομικές και αξιακές κρίσεις, ένα παιδί που οραματίζεται, σκέφτεται ελεύθερα και δεν εγκλωβίζεται σε ακαδημαϊσμούς, ένα παιδί που προβληματίζεται, που αναλύει, που προτείνει, ένα παιδί που αγαπάει τους ανθρώπους και που θέλει να τους δει να σκαρφαλώνουν σιγά σιγά στους τοίχους του σπηλαίου, και να αναζητούν την ελευθερία και την αλήθεια. Ένα παιδί της εποχής, ο Κίμων. 

Ηλίας Τουμασάτος