Η αύρα του χθες στο σήμερα ενός τόπου

Υβόννη Μαρκαντωνάτου

Κεφαλονιά: Ιστορικός οδηγός

Αθήνα: Εικών, 2011, σελ. 160

Το παρόν ενός τόπου είναι κεντημένο με ορατά κι αόρατα υλικά του παρελθόντος του. Η ιστορία του βρίσκεται πάντα εκεί, ανάμεσα στα σύγχρονα κτίρια, τις μοντέρνες επιγραφές, τυλίγεται στους ήχους των καλοκαιρινών μαγαζιών και τα κύματα των ασυρμάτων δικτύων, «σκάει» μαζί με το κύμα στις γεμάτες το καλοκαίρι και άδειες τον χειμώνα παραλίες. Η ιστορία ενός τόπου είναι πάντα εκεί – εμείς είμαστε οι περαστικοί, οι τουρίστες του παρόντος σ’ έναν τόπο που διαρκώς εξελίσσεται στο χρόνο.

            Η Κεφαλονιά, πέρα από την ευλογία του φυσικού της κάλλους, είναι διαχρονικά κι ένα σκηνικό σπουδαίων ιστορικών στιγμών. Τόπος περάσματος και συνάντησης διαφορετικών ανθρώπων από διαφορετικούς πολιτισμούς, αλλά και αφετηρία μακρινών, οδυσσειακών ταξιδιών για τους Κεφαλονίτες, φέρει μέχρι και σήμερα στον «γενετικό της κώδικα» την κληρονομιά αυτών των ποικιλόμορφων ανθρώπινων επαφών. Οι εναλλαγές του τοπίου (η τραχύτητα των ορεινών όγκων, τα καταπράσινα τοπία και ι δαντελωτές ακτές, ακριβώς κάτω από το χάος) σε συνδυασμό με αυτές τις διαχρονικές ιστορικές εναλλαγές έχουν διαμορφώσει και την ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία του Κεφαλονίτη: εσωστρεφής και ταυτόχρονα χιουμορίστας, κοσμοπολίτης και ταυτόχρονα παθολογικά ερωτευμένος με τον τόπο του. Γι’ αυτό και ο κάτοικος ή ο επισκέπτης της Κεφαλονιάς είναι αδύνατο να γνωρίσει πραγματικά τον τόπο αυτό, αν δεν γνωρίσει την ιστορία του.

             Αυτό το ταξίδι στον χρόνο επιχειρεί το βιβλίο της Υβόννης Μαρκαντωνάτου «Κεφαλονιά, ιστορικός οδηγός», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Εικών». Τέσσερα χρόνια μετά την έκδοση «Αρχιτεκτονική κατοικιών στην Κεφαλονιά από τον 16^ο μέχρι τον 21^ο αιώνα»  (από κοινού με τον Λάμπρο Σιμάτο), η Υβόννη Μαρκαντωνάτου στην καινούρια της αυτή συγγραφική προσπάθεια επιχειρεί να αποκαλύψει στον επισκέπτη (αλλά και τον κάτοικο) της Κεφαλονιάς αυτά που δεν μπορεί να δει με την πρώτη ματιά – αλλά είναι τόσο απαραίτητα για να αισθανθεί την αληθινή αύρα του τόπου – την ανάσα του χρόνου μέσα στην τωρινή ομορφιά του.

            Ο οδηγός είναι σχεδιασμένος διαφορετικά από έναν συμβατικό οδηγό του νησιού – η συγγραφέας, με εμπειρία δεκαετιών στις ξεναγήσεις, αλλά και με αυτήν της συγγραφής ενός ταξιδιωτικού οδηγού (στη δεκαετία του 1990, μαζί με τον καθηγητή Γ.Ν. Μοσχόπουλο), έχει «κρατήσει» στο βιβλίο αυτό τις βασικές αρετές ενός χρηστικού βιβλίου: Μικρό σχήμα, ευσύνοπτα κείμενα, ευχάριστη και εύληπτη ροή του λόγου. Ταυτόχρονα, έχει φροντίσει ώστε το βιβλίο να μην είναι μόνο «καλοκαιρινό», να το παίρνεις μαζί σου φεύγοντας από την Κεφαλονιά μαζί με τις αναμνήσεις σου αν είσαι επισκέπτης ή να  επιστρέφεις σ’ αυτό κι όταν φεύγει το καλοκαίρι, αν είσαι Κεφαλονίτης. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ενδεικτική βιβλιογραφία για τον αναγνώστη που επιθυμεί να εντρυφήσει σε περισσότερες λεπτομέρειες της κεφαλονίτικης ιστορίας. Η αισθητική του βιβλίου έχει επίσης ένα διαφορετικό “vintage” άγγιγμα, που υποδηλώνει ακριβώς αυτή την αύρα της ιστορίας στο παρόν: Δεν θα βρείτε σύγχρονες έγχρωμες φωτογραφίες του νησιού (τα μάτια σας μπορούν να τραβήξουν πολύ ωραιότερα στιγμιότυπα για να κατοικούν στις αναμνήσεις σας), αλλά εικόνες από το παρελθόν, εικόνες που δεν θα δείτε στο νησί, γκραβούρες, παλιά κτίρια, που συνοδεύουν τα κείμενα του βιβλίου, εκείνα που θα σας ταξιδέψουν στο κεφαλληνιακό παρελθόν.

            Περίπου η μισή έκταση του βιβλίου καταλαμβάνεται από μια σύντομη, αλλά περιεκτική και κατατοπιστική, περιδιάβαση στην ιστορία της Κεφαλονιάς: από τα προϊστορικά χρόνια και τον καιρό του Οδυσσέα, στην αρχαία Τετράπολη, στα Βυζαντινά χρόνια, κι έπειτα στις διαδοχικές ξένες κατοχές: Φραγκοκρατία, Ενετοκρατία, Γαλλοκρατία, τα χρόνια της Επτανήσου Πολιτείας, της Αγγλοκρατίας, και του Ιονίου Κράτους, και κατόπιν στα χρόνια μετά την Ένωση και τους καταστροφικούς σεισμούς του 1953. Όλες εκείνες τις εναλλαγές που διαμόρφωσαν την οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική ενότητα του νησιού, αλλά και τον χαρακτήρα του Κεφαλονίτη.

            Στη συνέχεια, επισκεπτόμαστε συγκεκριμένους τόπους του νησιού, εξερευνώντας το παρελθόν τους: Τις ακροπόλεις Κράνης και Σάμης, τα δύο ενετικά κάστρα, και τους σημαντικότερους οικισμούς της πόλης. Κι από τις πόλεις ταξιδεύουμε διαχρονικά στις ιδιαιτερότητες του φυσικού ανάγλυφου αυτού του τόπου: Τον Αίνο με τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα, τις Καταβόθρες και τα λιμνοσπήλαια.

            Και ο πολιτισμός του τόπου κατέχει τη θέση του στον ιστορικό αυτό οδηγό: γράμματα, τέχνες, αρχιτεκτονική, μουσική και θέατρο, αλλά και τα ενδιαφέροντα και πλούσια σε περιεχόμενο μουσεία του νησιού που μπορεί να επισκεφθεί κανείς. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται η θρησκευτικότητα του νησιού, μέσα από την εμβληματική μορφή του Αγίου Γερασίμου και τα θρησκευτικά πανηγύρια, σημαντικό κομμάτι του τοπικού λαϊκού πολιτισμού. Η «μικροϊστορία» του τόπου – που είναι ταυτόχρονα και δυναμικό παρόν του αποτυπώνεται σε μια επισκόπηση των τοπικών προϊόντων και της ιδιαίτερης κεφαλονίτικης κουζίνας, ενώ σημαντική είναι και η αναφορά σε σπουδαίους Κεφαλονίτες που έδρασαν στο νησί αλλά και σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, επιστήμονες, καλλιτέχνες και ευεργέτες, τους ανθρώπους που διαμόρφωσαν το κεφαλονίτικο πολιτιστικό στίγμα στους αιώνες.

            Ο ιστορικός οδηγός «Κεφαλονιά» της Υβόννης Μαρκαντωνάτου προσφέρει στον αναγνώστη μια γεύση από την ιστορία του νησιού, μια γεύση ικανή για να μάθεις αρκετά για την ιστορία των τόπων απ’ όπου διαβαίνεις, αλλά και επίσης για να σε κάνει να διψάς περισσότερο, να θες να μάθεις ακόμα περισσότερα γι’ αυτό το πανέμορφο, μυστηριώδες νησί μ’ αυτούς τους ιδιότυπους κατοίκους. Στην παραλία, θα συντροφέψει τις υπέροχες ζωντανές εικόνες που αντικρίζεις, με εικόνες από άλλες εποχές, εικόνες που στην πραγματικότητα είναι καλά κρυμμένες πίσω από τη φυσική ομορφιά. Και τον χειμώνα, πίσω στο σπίτι, θα ενώνει τις δικές σου αναμνήσεις από την Κεφαλονιά με το συλλογικό παρελθόν του νησιού – μια κι εσύ, με τον τρόπο σου, θα έχεις γίνει ένα κομμάτι της ιστορίας του, άρα κι εσύ θα θέλεις κάποια στιγμή να ξαναγυρίσεις πίσω…

Ηλίας Τουμασάτος